حق انتفاع عبارت است از حق استفاده از مال متعلق به شخص دیگر. در این نوشتار از سایت گروه حقوقی لاوین ضمن ارائه تعریفی از حق انتفاع در رابطه با انواع آن، فروش مال مورد استفاده، تکالیف منتفع، مخارج لازم برای نگهداری از موال مورد انتفاع و پایان این حق اطلاعات مفید و کاربردی را به شما ارائه خواهیم داد. توصیه می‌شود پیش تا پایان با ما همراه باشید.
فهرست مطالب
حق انتفاع چیست؟
حق انتفاع به این معنا است که شخصی از مال متعلق به دیگری استفاده نماید. برای مثال کریم مالک باغی است و حق استفاده از باغ خود را برای مدت یک سال به برادر خود می‌دهد تا برادرش در این مدت از باغ استفاده نماید. در اینجا بردار کریم از حق انتفاع برخوردار است. شخصی که از این حق برخوردار می‌شود، منتفع نام دارد.
حق انتفاع به وسیله قرارداد ایجاد می‌شود. در علم حقوق، این قرارداد را عقد حبس می‌نامند. قرارداد حق استفاده از مال دیگری ممکن است مجانی باشد و یا ممکن است در مقابل دریافت مبلغی پول انجام شود.
لازم به ذکر است، در قرارداد حق استفاده از مال دیگری، مال موضوع قرارداد باید از اموال مصرف نشدنی باشد. مال مصرف نشدنی مالی است که با استفاده از بین نرود. برای مثال خودرو، باغ میوه، سکونت در آپارتمان و غیره از جمله اموال مصرف نشدنی به شما می‌روند. در مقابل مال مصرف نشدنی، مال مصرف شدنی قرار دارد. منظور از مال مصرف شدنی، مالی است که با استفاده از بین برود.
انواع حق انتفاع
در قانون مدنی، با توجه به مدت زمان حق انتفاع، آن را به چهار دسته تقسیم می‌نمایند:
الف- عمری: حق انتفاعی است که به مدت عمر یک شخص می‌باشد. از این حق به عنوان صلح عمری نیز یاد می‌شود. از صلح عمری بیشتر در مواردی استفاده می‌شود که اشخاصی می‌خواهند املاک خود را به فرزندانشان واگذار نمایند اما حق استفاده از آن را برای خود نگه دارند. در این موارد فرزندان مالک ملک می‌شوند اما حق استفاده از آن برای والدینشان باقی می‌ماند. لازم به ذکر است، امکان فروش ملک صلح عمری وجود دارد.
ب- رقبی: نوع دیگری از حق انتفاع است که در آن مدت زمان استفاده از مال کاملاً مشخص می‌شود. برای مثال شخصی حق استفاده از آپارتمان خود را برای مدت زمان یک سال به دیگری واگذار می‌کند.
ج- حبس مطلق: حق انتفاعی است که در آن مدت زمان مشخص نمی‌شود. حبس مطلق با فوت مالک یا منتفع به پایان می‌رسد. همچنین مالک هر زمان بخواهد می‌تواند قرارداد مربوط به آن را فسخ نماید و به حق استفاده از مال خود توسط دیگری پایان دهد.
د- حبس مؤبد: حق انتفاعی است که مدت زمان آن همیشگی و تا ابد است.
ه- حق سکنی: حق سکنی نیز نوعی حق انتفاع است. در حق سکنی، موضوع قرارداد سکونت در ملک یا آپارتمان است. حق سکنی ممکن است به صورت عمری، رقبی، حبس مطلق یا حبس مؤبد باشد.
فروش مال مورد حق انتفاع
پرسشی که در اینجا به دنبال پاسخ آن هستیم این است که آیا امکان فروش مال موضوع قرارداد حق انتفاع وجود دارد یا خیر؟
تصور کنید شخصی حق استفاده از آپارتمان خود را برای مدت 5 سال به فرزند خود واگذار می‌نماید و اکنون می‌خواهد آپارتمان خود را بفروشد. آیا امکان فروش این آپارتمان وجود دارد یا خیر؟ در صوری که این شخص آپارتمان خود را به فروش برساند، آیا فرزند او همچنان می‌تواند از آپارتمان استفاده نماید یا حق او از بین خواهد رفت؟
در پاسخ به این سؤالات باید گفت که امکان فروش مال موضوع قرارداد حق انتفاع وجود دارد و فروش این مال به حق منتفع خللی وارد نمی‌آورد. بنابراین در مثال بالا پدر می‌تواند بدون این که حق استفاده از آپارتمان برای پسرش از بین برود، آن را به فروش برساند. البته باید پیش از انعقاد قرارداد به خریدار آپارتمان اطلاع دهد که حق استفاده از آپارتمان برای 5 سال در اختیار فرزندش است. در غیر این صورت خریدار می‌تواند قرارداد را فسخ نماید. لازم به ذکر است، فسخ قرارداد باید به اطلاع فروشنده برسد.
تکالیف منتفع در حق انتفاع
منتفع به هنگام استفاده از مال دیگری می‌بایست تکالیفی را که قانون مدنی بر عهده او قرار داده است را رعایت کند. این تکالیف عبارت‌اند از:
1- عدم سؤاستفاده از مال مورد استفاده؛
2- حفاظت از مال؛
3- پرهیز از تعدی و تفریط در حفاظت از مال. لازم به ذکر است، منظور از تعدی، اعمالی است که شخص نباید انجام دهد مانند تخریب کردن و منظور از تفریط انجام اعمالی است که شخص باید انجام دهد مانند سرویس سالیانه کولر؛
4- پرداخت مخارج لازم برای استفاده از مال. برای مثال منتفع باید هزینه‌های مربوط به نظافت ساختمان و شارژ آن را پرداخت نماید.
مخارج استفاده از مال دیگری
تصور نمایید شخصی حق استفاده از آپارتمان خود را به دیگری واگذار می‌کند. پرسشی که در اینجا مطرح می‌شود این است که مخارج لازم برای استفاده از این آپارتمان بر عهده مالک است یا منتفع؟
در پاسخ به این پرسش باید گفت که پرداخت برخی هزینه‌ها بر عهده مالک و برخی بر عهده منتفع است. در واقع مخارج لازم برای نگهداری از آپارتمان مانند تعمیر آسانسور و ایزوگام کردن پشت بام بر عهده مالک است. اما پرداخت هزینه‌های لازم برای استفاده از مال مانند حق شارژ ساختمان بر عهده منتفع می‌باشد.
پایان حق انتفاع
حق انتفاع یا حق استفاده شخصی از مال دیگری در موارد زیر به پایان می‌رسد:
الف- از بین رفتن مال. برای مثال آپارتمان مورد استفاده از بین برود. در اینجا تفاوتی ندارد که از بین رفتن با وسیله انسان انجام شود یا با دلیل وقوع زلزله یا سیل؛
ب- فوت شخصی که حق استفاده از مال دیگری به مدت عمر او بر قرار شده است؛
ج- فسخ قرارداد در حبس مطلق؛
د- فوت مالک در حبس مطلق؛
ه- پایان مدت در حق استفاده از مال دیگری به صورت رقبی.
پرسش و پاسخ مرتبط
حق انتفاع چیست؟
حق استفاده از مال دیگری، حق انتفاع نام دارد.
آیا مالک می‌تواند مال مورد استفاده در قرارداد حق انتفاع را به فروش برساند؟
بله، مالک این حق را دارد. اما باید پیش از فروش خریدار را از این موضوع آگاه نماید. در غیر این صورت خریدار حق فسخ قرارداد را دارد. لازم به ذکر است، با فروش ملک مورد استفاده، حق استفاده از آن توسط دیگری از بین نمی‌رود.
“گروه تولید محتوای تخصصی لاوین– سجاد اسفندیاری”
