حریم رودخانه در ادبیات حقوقی و فنی به آن بخش از زمین‌های اطراف بستر رودخانه، نهر طبیعی، مسیل، مرداب و برکه طبیعی گفته می‌شود که بلافاصله بعد از بستر قرار دارند و نقش محافظتی در بهره‌برداری بهینه از آبراه‌ها ایفا می‌کنند. طبق مقررات موجود، این حریم به‌وسیله وزارت نیرو یا شرکت‌های آب منطقه‌ای تعیین می‌شود و بسته به شرایط رودخانه، مسیل یا نهر طبیعی، از یک تا بیست متر و گاه بیشتر در نظر گرفته می‌شود.
تعیین این حریم و بستر طبق آیین‌نامه‌های موجود توسط کارشناسان متخصص انجام می‌گیرد و افراد یا سازمان‌هایی که اعتراضی دارند، می‌توانند طی مهلت مشخص‌شده در قانون، اعتراض خود را به کمیسیون‌های مربوطه تسلیم کنند. پس از اعلام نظر قطعی کمیسیون، علامت‌گذاری نهایی انجام می‌شود و مراتب به نهادهای ذی‌ربط نظیر اداره ثبت اسناد، شهرداری و بخشداری اعلام خواهد شد.
فهرست مطالب
محدودیت‌ها و مجوزها در حریم رودخانه
در حریم رودخانه، ساخت‌وساز بدون مجوز و یا کشت دائمی (نظیر درختکاری) ممنوع است. کشت موقت با موافقت کتبی شرکت آب منطقه‌ای به‌صورت اجاره انجام می‌شود، اما فرد مجوز گیرنده تحت هیچ شرایطی حق ساخت بنا یا غرس درختان دائم را نخواهد داشت. در صورت تخلف، اراضی مسترد و تخریب بنا یا درختان صورت می‌گیرد. اگر افراد یا سازمان‌ها قصد دارند از بستر یا حریم رودخانه استفاده کنند (برای مثال، نصب لوله‌های نفت و گاز)، باید پیش از هر اقدامی، موافقت کتبی وزارت نیرو را اخذ نمایند.
نحوه استعلام حریم رودخانه
افراد حقیقی و حقوقی که می‌خواهند طرح‌های عمرانی، کشاورزی یا هرگونه ساخت‌وساز را در اراضی مجاور رودخانه‌ها اجرا کنند، باید پیش از هر اقدامی، به شرکت آب منطقه‌ای مربوط مراجعه کنند تا مرز دقیق حریم و بستر برایشان مشخص شود. در صورت نیاز، هزینه کارشناسی تعیین و پس از بررسی میدانی، حریم و بستر رودخانه به‌طور مکتوب اعلام خواهد شد. این کار باعث می‌شود سرمایه‌گذاران و مردم از تخلفات ناخواسته جلوگیری کرده و در آینده مشمول پرداخت خسارات سنگین نشوند.
نحوه اعتراض به تعیین حریم رودخانه و روند رسیدگی قانونی
برای اعتراض به تعیین حدود بستر و حریم رودخانه، افراد ذی‌نفع باید ظرف یک ماه از تاریخ اعلام نتایج یا انتشار اطلاعیه‌های محلی، اعتراض مکتوب خود را به شرکت آب منطقه‌ای ذی‌ربط تسلیم کنند. این شرکت سپس پرونده را به کمیسیونی ویژه ارجاع می‌دهد که از دو کارشناس فنی و یک کارشناس حقوقی تشکیل شده است. این کارشناسان، از بین مجرّب‌ترین نیروهای شرکت انتخاب می‌شوند و با بررسی گزارش‌های اولیه و در صورت لزوم، بازدید مجدّد از محل، نتیجه نهایی را اعلام می‌کنند. نظر این کمیسیون قطعی بوده و به‌منزله نظر وزارت نیرو تلقی می‌شود.
نقش شهرداری‌ها و سایر نهادهای دولتی
شهرداری‌ها، مؤسسات دولتی و نهادهای مربوطه مکلف‌اند پیش از صدور پروانه ساخت یا اجرای طرح‌های مرتبط، حریم و بستر رودخانه‌ها را از وزارت نیرو استعلام کنند. به این ترتیب، هم از طرف سرمایه‌گذار و هم از طرف نهادها، هماهنگی لازم صورت می‌گیرد و احتمال بروز اختلافات در آینده کاهش می‌یابد. حتی عبور لوله‌های نفت، گاز و سایر تأسیسات زیربنایی از حریم یا بستر رودخانه، نیازمند مجوز کتبی وزارت نیرو است.
حل اختلافات حریم رودخانه با وکیل ملکی متخصص
بروز اختلاف بر سر تعیین بستر یا حریم رودخانه می‌تواند عواقب حقوقی و مالی سنگینی را برای طرفین درگیر به همراه داشته باشد. گاه ممکن است افرادی بدون آگاهی از مرزهای دقیق حریم، دست به ساخت‌وساز یا کشت‌وکار دائمی بزنند و متحمل خسارت شوند. در چنین شرایطی، مراجعه به وکیل ملکی متخصص در زمینه حقوق آب و زمین، شما را در مسیر درست و قانونی هدایت می‌کند. این وکیل با آشنایی عمیق نسبت به قوانین مربوط به حریم و بستر رودخانه، می‌تواند فرآیند اعتراض یا دفاع در مراجع قانونی را تسهیل کرده و از حقوق شما در برابر هرگونه تضییع یا سوءاستفاده محافظت نماید.
جمع‌بندی
حریم رودخانه مفهومی است که در ظاهر ساده به نظر می‌رسد، اما از منظر حقوقی و اجرایی، پیچیدگی‌های زیادی به دنبال دارد. آگاهی از آیین‌نامه‌ها و مقررات مربوط به تعیین بستر و حریم، شما را در مواجهه با مسائل حقوقی احتمالی یاری می‌کند و از صرف هزینه‌های گزاف پیشگیری خواهد کرد. توصیه می‌شود در صورت بروز هرگونه اختلاف یا ابهام درباره مالکیت یا نحوه استفاده از حریم رودخانه، حتماً از مشاوره یک وکیل ملکی بهره‌مند شوید تا روند قانونی به شکل صحیح و حرفه‌ای طی شود.
پرسش و پاسخ مرتبط
آیا مالکیت اراضی مجاور رودخانه‌ها به‌طور کامل در اختیار دولت است؟
خیر، مالکیت اراضی شخصی مردم که در مجاورت رودخانه هستند، به قوت خود باقی است. بااین‌حال، در صورتی که آن اراضی در محدوده بستر یا حریم رودخانه قرار گیرند، مالک صرفاً حق استفاده از آن را در چارچوب قوانین دارد و در صورت لزوم، دولت می‌تواند برای حفظ منافع عمومی در آن تصرف یا محدودیت ایجاد کند.
در صورت تغییر طبیعی مسیر رودخانه، تکلیف بستر مرده رودخانه چه می‌شود؟
طبق آیین‌نامه، اگر مسیر رودخانه تغییر کند و بستر قبلی دیگر مورد استفاده آب نباشد، به آن «بستر مرده» می‌گویند. این بستر کماکان در اختیار دولت می‌ماند. اگر آن قسمت برای اجرای طرح‌های آب و برق مناسب باشد، از طریق وزارت نیرو به دستگاه متقاضی اجاره داده خواهد شد.
“گروه تولید محتوای تخصصی لاوین– سجاد اسفندیاری”
