بازداشت موقت یکی از انواع قرارهای کیفری است که به موجب آن، آزادی رفت و آمد متهم سلب می‌شود تا دستیابی به متهم و حضور او نزد مراجع قضایی تضمین گردد. این قرار مهم‌ترین قرار تأمین کیفری است و بسیاری از افراد نسبت به جزئیات قانونی مربوط به این قرار ناآگاه هستند. در این نوشتار از سایت گروه حقوقی لاوین به بررسی قرار بازداشت موقت و شرایط قانونی مربوط به آن می‌پردازیم.
فهرست مطالب
موارد صدور قرار بازداشت موقت
موارد صدور قرار بازداشت موقت، جرایمی هستند که اگر شخصی مرتکب آن‌ها شود، جایز است که برای او قرار بازداشت موقت صادر شود. ماده 237 قانون آیین دادرسی کیفری این جرایم را بر شمرده است. بر اساس این ماده، موارد صدور قرار بازداشت موقت عبارت‌اند از:
الف- جرایمی که مجازات قانونی آن‌ها سلب حیات، حبس ابد یا قطع عضو و جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی که میزان دیه آن‌ها ثلث دیه کامل یا بیشتر از آن است؛
ب- جرایم تعزیری درجه 4 و بالاتر؛
پ- جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور که مجازات قانونی آن‌ها درجه 5 و بالاتر است؛
ت- ایجاد مزاحمت و آزار و اذیت بانوان و اطفال و تظاهر، قدرت‌نمایی و ایجاد مزاحت برای اشخاص که به وسیله چاقو یا هر نوع اسلحه انجام شود؛
ث- سرقت، کلاهبرداری، ارتشاء، اختلاس، خیانت در امانت، جعل یا استفاده از سند مجعول درصورتی که مشمول بند ب این ماده نباشد و متهم دارای یک فقره سابقه محکومیت قطعی به علیت ارتکاب هریک از جرایم مذکور باشد.
تمام جرایمی که ذکر شدند از جرایم مهم هستند. بعضی از این جرایم، مجازات‌هایی دارند که ممکن است متهم بخواهد فرار کند و بعضی از قرارهای تأمین نتوانند حضور متهم را نزد مرجع قضایی تضمین کنند. بنابراین در این صورت قرار بازداشت موقت صادر می‌شود.
شرایط صدور قرار بازداشت موقت
در مواردی که متهم یکی از جرایمی را که در بند فوق اشاره کردیم انجام داده است، باید یکی از شرایط مذکور در ماده 238 قانون آیین دادرسی کیفری نیز موجود باشد تا بتوان قرار بازداشت موقت برای او صادر کرد:
الف- آزاد بودن متهم موجب از بین رفتن آثار و ادله جرم یا باعث تبانی با متهمان دیگر یا شهود و مطلعان واقعه شود و یا سبب شود شهود از ادای شهادت امتناع کنند؛
ب- بیم فرار کردن یا مخفی شدن متهم باشد و به طریق دیگر نتوان از آن جلوگیری کرد؛
پ- آزاد بودن متهم مخل نظم عمومی یا باعث به خطر افتادن جان شاکی، شهود یا خانواده آنان و خود متهم باشد.
از دیگر شرایط صدور این قرار این است که مستدل و موجه باشد و مستند قانونی و ادله آن و حق اعتراض متهم در متن قرار ذکر شود. همچنین مطابق با ماده 240 قانون آیین دادرسی کیفری قرار بازداشت متهم باید فوری نزد دادستان ارسال شود. دادستان مکلف است حداکثر ظرف بیست و چهار ساعت نظر خود را به‌طور کتبی به بازپرس اعلام کند. هرگاه دادستان با قرار بازداشت متهم موافق نباشد، حل اختلاف با دادگاهی است که صلاحیت رسیدگی به جرم انتسابی به متهم را دارد. متهم تا صدور رأی دادگاه در این مورد که حداکثر از ده روز تجاوز نمی‌کند، بازداشت می‌شود.
اعتراض به قرار بازداشت موقت
متهم حق اعتراض به صدور قرار بازداشت موقت را دارد. مهلت این اعراض ده روز از تاریخ ابلاغ قرار مذکور به او است. مرجع رسیدگی به اعتراض دادگاهی است که صلاحیت رسیدگی به جرم ارتکابی را دارد. نظر این دادگاه قطعی است.
همچنین پس از بازداشت متهم، در صورتی که وی موجبات بازداشت را مرتفع بداند، می‌تواند فک قرار بازداشت موقت یا تبدیل آن به قرار دیگری را از بازپرس تقاضا نماید. بازپرس موظف است ظرف مهلت 5 روز نظر خود را به صورت مستدل بیان نماید. اگر بازپرس با درخواست متهم موافقت نماید، این موضوع به نظر دادستان می‌رسد. در صورتی که دادستان با فکر قرار یا تبدیل آن موفق باشد، این عمل انجام می‌شود. در غیر این صورت حل اختلاف با دادگاهی است که صلاحیت رسیدگی به جرم انتسابی به متهم را دارد.
اگر بازپرس با فک یا تبدیل قرار مخالف باشد، متهم می‌تواند ظرف مهلت ده روز به آن اعتراض نماید. به این اعتراض نیز در دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به جرم ارتکابی را دارد، رسیدگی خواهد شد. نظر دادگاه قطعی است.
بازبینی در قرار بازداشت موقت
از آنجایی که قرار بازداشت موقت تأثیر بسیاری بر متهم دارد، علاوه بر حقی که متهم در اعتراض به صدور و تداوم این قرار دارد، تکلیفی نیز برای مرجع صادرکننده قرار فوق، یعنی بازپرس وجود دارد تا این قرار را در فواصل زمانی معین مورد بازبینی قرار دهد. بنابراین در صورت بازداشت متهم، در ادامه مقام صادرکننده این قرار باید در فاصله‌های زمانی معین که در ادامه به آن اشاره خواهیم کرد، رأساً یا به درخواست متهم، آن را مورد بازبینی قرار دهد. چرا که متهم نباید بیشتر از آنچه ضرورت دسترسی به او برای پیشبرد تحقیقات ایجاب می‌کند، در بازداشت بماند.
مدت بازداشت موقت
ماده 242 قانون آیین دادرسی کیفری مواعدی را پیش‌بینی کرده است که هر کدام از آن‌ها زودتر اتفاق افتاد، زمان آزادی متهم فرا می‌رسد. مگر اینکه به دلایلی، ادامه بازداشت بودن متهم لازم باشد. مواعد مقرر در ماده 242 به شرح زیر هستند:
1- حداکثر مدت بازداشت متهم یک ماه است. مگر در جرایم موضوع بندهای الف، ب، پ، ت ماده 302 قانون آیین دادرسی کیفری که حداکثر مدت بازداشت موقت دو ماه می‌باشد.
2- چنانچه متهم حسب مورد یک ماه یا دو ماه به علت صدور هرگونه قرار تأمینی در بازداشت باشد و پرونده او منجر به تصمیم نهایی در دادسرا نشود، مرجع صادرکننده قرار مکلف است قرار را فک کند یا تخفیف دهد. اگر علل موجهی برای بقای قرار وجود داشته باشد، با ذکر علل مزبور، قرار، ابقاء و مراتب به متهم ابلاغ می‌شود. متهم می‌تواند از این تصمیم ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ به دادگاه صالح اعتراض کند. فک یا تخفیف قرار بدون نیاز به موافقت دادستان انجام می‌شود و ابقای تأمین باید به تأیید دادستان برسد. در صورت مخالفت دادستان، حل اختلاف با دادگاه صالح است؛
3- مدت بازداشت متهم نباید از حداقل مجازات حبس مقرر در قانون برای آن جرم تجاوز کند؛
4- در هر صورت در جرائم موجب مجازات سلب حیات مدت بازداشت موقت از دو سال و در سایر جرائم از یک سال تجاوز نمی‌کند.
5- هرگاه در جرایم موضوع بندهای (الف)، (ب)، (پ) و (ت) ماده (۳۰۲) این قانون تا دو ماه و در سایر جرایم تا یک ماه به علت صدور قرار تأمین، متهم در بازداشت بماند و پرونده اتهامی او منتهی به تصمیم نهائی در دادسرا نشود، بازپرس مکلف به فک یا تخفیف قرار تأمین است.
جبران خسارت
ماده 255 قانون آیین دادرسی کیفری، اصل جبران خسارت متهمانی که بی‌گناه بازداشت شده‌اند را پیش‌بینی کرده است. طبق این ماده، اشخاصی که در جریان تحقیقات مقدماتی و دادرسی به هر علت بازداشت می‌شوند و از سوی مراجع قضایی، حکم برائت یا قرار منع تعقیب برایشان صادر می‌شود، می‌توانند با رعایت ماده 14 این قانون، خسارت ایام بازداشت را از دولت مطالبه کنند.
در نظر داشته باشید، امکان ارتباط آسان و فوری با وکیل کیفری از طریق سایت گروه حقوقی لاوین فراهم شده است. به سایت گروه حقوقی لاوین وارد شوید و خدمات حقوقی را با کیفیتی متفاوت دریافت نمایید.
پرسش و پاسخ مرتبط
حقوق متهم در بازداشت موقت چیست؟
از جمله حقوقی که متهم نسبت به قرار بازداشت موقت دارد، حق اعتراض به صدور و تداوم این قرار است. همچنین اگر حکم برائت یا قرار منع تعقیب برای متهمی که در بازداشت موقت بوده صادر شود، او می‌تواند خسارت ایام بازداشت خود را از دولت مطالبه کنند.
آیا بازداشت موقت سابقه محسوب می‌شود؟
سابقه یا سوءپیشینه به معنای داشتن محکومیت مؤثر کیفری است. اگر متهم مدتی در بازداشت موقت باشد ولی در نهایت محکوم نشود یعنی مثلاً برای ایشان قرار منع تعقیب صادر شود یا در مرحله دادگاه تبرئه شود، برای این شخص سابقه یا سوء پیشینه محسوب نخواهد شد.
آیا امکان اعتراض به قرار بازداشت موقت وجود دارد؟
بله متهم می‌تواند به این قرار اعتراض نماید. مهلت اعتراض به قرار بازداشت موقت ده روز از تاریخ ابلاغ قرار به متهم است. مرجع رسیدگی به اعتراض نیز دادگاهی است که صلاحیت رسیدگی به جرم انتسابی به متهم را دارد.
“گروه تولید محتوای تخصصی لاوین– ملیکا میرزایی”
