اقامه دعوا نزد دادگاه، رسیدگی دادگاه و صدور حکم قطعی نه تنها به اختلاف میان طرفین پایان می‌دهد بلکه راه اقامه و رسیدگی مجدد به چنین دعوایی را مسدود می‌نماید. در واقع حکم دادگاه که در خصوص اختلافی صادر می‌شود امکان رسیدگی مجدد به آن اختلاف را از دادگاه سلب می‌کند. حال اگر همین دعوا دوبار طرح شود، خوانده‌ی دعوا می‌تواند به ایراد امر قضاوت شده استناد نماید. در این نوشتار اطلاعات مفید و کاربردی را در خصوص این موضوع در اختیار شما قرار می‌دهیم.
توصیه می‌شود اگر در رابطه با این موضوع نیاز به مشاوره حقوقی آنلاین دارید، به سایت گروه حقوقی لاوین وارد شوید. همچنین می‌توانید جهت مشاوره حقوقی حضوری یا ارجاع پرونده به وکیل دادگستری با دفتر گروه حقوقی لاوین تماس بگیرید. وکلای ما در دپارتمان های تخصصی گروه حقوقی لاوین آماده‌ی ارائه خدمات حقوقی با کیفیتی متفاوت در این رابطه به شما می‌باشند.
فهرست مطالب
تعریف ایراد امر قضاوت شده
هرگاه شخصی علیه شما دعوایی را اقامه می‌نماید که سابقاً همان دعوا را علیه شما مطرح کرده و دادگاه نیز در خصوص آن دعوا حکم قطعی صادر نموده باشد، شما می‌توانید با استناد به ایراد امر قضاوت شده دعوا رد نمایید. مهلت استناد به ایراد امر قضاوت شده تا پایان اولین جلسه دادرسی است. یعنی شما از زمانی که ابلاغیه مربوط به دعوا را دریافت می‌کنید تا خاتمه جلسه اول دادرسی و امضای صورت جلسه دادگاه زمان دارید تا نزد دادگاه به این ایراد استناد کنید. اگر دادگاه ایراد شما را مورد پذیرش قرار دهد، قرار رد دعوا صادر خواهد نمود.
ایراد امر قضاوت شده فقط مابین طرفین دعوای سابق و قائم مقام آن‌ها مؤثر است و تنها این افراد می‌توانند به این ایراد استناد نمایند. بنابراین این ایراد نسبت به اشخاص ثالث اثری ندارد. به‌عبارت‌دیگر هیچ‌کدام از طرفین دعوایی که در خصوص آن حکم قطعی صادر می‌شود نمی‌توانند در دعوایی که شخص ثالثی علیه او طرح می‌کند به حکم مزبور استناد نمایند.
چه آرایی از اعتبار امر قضاوت شده برخوردارند؟
از مراجع قضایی آرای متفاوتی صادر می‌شود اما فقط احکام قطعی مراجع قضایی که موجب حل‌و‌فصل دعاوی می‌شوند از اعتبار امر قضاوت شده برخوردار هستند. البته به شرطی که مرجع قضایی در محدوده صلاحیت خود اقدام به صدور حکم بنماید. برای مثال اگر دادگاه خانواده به دعوایی رسیدگی نماید که در صلاحیت دادگاه عمومی است رأیی که صادر می‌کند از این اعتبار برخوردار نیست. چراکه دادگاه خانواده در محدوده صلاحیت خود اقدام به صدور رأی نکرده است. بنابراین دعوای مزبور در دادگاه عمومی قابل اقامه و رسیدگی است.
شایان ذکر است، قرار‌هایی که از مراجع قضایی صادر می‌شود، از اعتبار مذکور، برخوردار نیستند. از جمله این قرارها می‌توان به قرار رد دعوا، قرار ابطال دادخواست، قرار کارشناسی، قرار تحقیق محلی و غیره اشاره کرد.
اعتبار امر قضاوت شده در امور حسبی
این موضوع به احکام مراجع قضایی در امور ترافعی اختصاص دارد. در واقع تصمیمات دادگاه در امور حسبی از این اعتبار برخوردار نیستند. اما امور حسبی چیست و چه تفاوتی با امور ترافعی دارد؟
امور حسبی دادگاه‌ها در خصوص مواردی تصمیم‌گیری می‌نمایند که رسیدگی به آن‌ها مبتنی بر وقوع اختلافی نیست. از جمله امور حسبی می‌توان به تعیین قیم برای مجنون یا صدور گواهی انحصار وراثت اشاره کرد. در مقابل رسیدگی به امور ترافعی نزد دادگاه مبتنی بر وقوع اختلاف میان طرفین و طرح دعوا نیست. مانند دعوای طلاق، نفقه، مهریه، الزام به تنظیم سند رسمی، مطالبه وجه و غیره.
شرایط پذیرش اعتبار امر قضاوت شده
شرط پذیرش استناد به ایراد امر قضاوت شده توسط دادگاه، وحدت دو دعوا است. دو دعوا زمانی واحد هستند که اصحاب آن‌ها واحد، موضوع آن‌ها واحد و سبب آن‌ها نیز واحد باشد.
الف- یکسان بودن اصحاب دو دعوا
وحدت اصحاب دو دعوا زمانی مصداق دارد که خواهان و خوانده‌ی هر دو دعوا یکی باشند. در اینجا تفاوتی ندارد که خود اصالتاً در دو دعوا حضور داشته باشند چه به واسطه نمایندگانشان (مثلاً به واسطه ی وکیل). شایان‌ذکر است وحدت اصحاب دعوا در خصوص قائم‌مقام (مثلا وراث) اصحاب دعوا نیز مصداق دارد، خواه قائم مقام عام مانند وارث، خواه قائم‌مقام خاص مانند منتقل‌الیه برای مثال زمانی که شما خودرو خود را به علی می‌فروشید علی قائم‌مقام خاص شما می‌شود.
برای مثال علی دعوای مالکیت زمینی را علیه رضا اقامه می‌نماید و دادگاه حکم قطعی را به نفع رضا صادر می‌کند. پس از فوت رضا، علی مجدداً همان دعوا را علیه وارث رضا اقامه می‌کند. وارث رضا در مقام دفاع با استناد به ایراد امر قضاوت شده از دادگاه تقاضا می‌کنند تا دعوای علی را رد نماید. دادگاه جهت پذیرش ایراد مذکور باید بررسی نماید که آیا هر دو دعوا یکی محسوب می‌شوند یا خیر؟ از آنجایی که وارث رضا قائم‌مقام عام او محسوب می شوند، از منظر دادگاه اصحاب دو دعوا یکی هستند. در نتیجه با توجه به وحدت موضوع و سبب دعوا، دادگاه دعوای علی علیه وراث رضا را به دلیل اعتبار امر قضاوت شده رد می‌نماید.
ب- یکسان بودن موضوع دو دعوا
وحدت موضوع دو دعوا زمانی مصداق دارد که موضوع دو دعوا هم از نظر مادی و هم از نظر حقوقی که مطالبه می‌شود، واحد باشند. برای مثال موضوع هر دو دعوا باید ملک واحدی باشد و حقوقی که در هر دو دعوا مطالبه می‌شود نیز مالکیت ملک باشد. بنابراین اگر علی در خصوص ملکی ابتدا دعوای مالکیت آن را علیه رضا اقامه نماید و در خصوص آن حکم قطعی صادر شود، می‌تواند در آینده دعوای اجاره همان ملک را علیه رضا مطرح کند. رضا در این مورد نمی‌تواند به ایراد امر قضاوت شده استناد نماید. زیرا موضوع دو دعوا واحد نیست.
ج- یکسان بودن سبب دو دعوا
سبب به معنای رابطه حقوقی است که میان دو شخص وجود دارد. مبنای این رابطه حقوقی می‌تواند قرارداد حقوقی مانند قرارداد اجاره یا طلاق باشد. همچنین ملنای این رابطه می‌تواند اتلاف مال یا غصب ملک دیگری باشد. در واقع خواهان و خوانده‌ی دعوا بر اساس سبب دعوا است که خود را مستحق حقی می‌دانند و دیگری را بی حق تلقی می‌نمایند. بنابراین، سبب دو دعوا زمانی واحد است که رابطه حقوقی میان طرفین دعوا بر مبنای واحدی استوار باشد.
برای مثال اگر محمود دعوای سابق را بر مبنای رابطه حقوقی ارث نسبت به مالکیت خودرویی علیه برادر خود مطرح کند و دعوای جدید را بر مبنای رابطه حقوقی قرارداد خریدوفروش علیه برادر خود اقامه نماید، سبب دو دعوا واحد نیست. در نتیجه برادر محمود نمی‌تواند در دعوای جدید به ایراد مورد بحث استناد نماید.
پرسش و پاسخ مرتبط
شرط پذیرش ایراد امر قضاوت شده یا اعتبار امر مختومه در نزد دادگاه چیست؟
شرط پذیرش استناد به این ایراد توسط دادگاه، وحدت دو دعوا است. دو دعوا زمانی واحد هستند که اصحاب آن‌ها واحد، موضوع آن‌ها واحد و سبب آن‌ها نیز واحد باشد.
مهلت استناد به ایراد امر قضاوت شده یا اعتبار امر مختومه تا چه زمانی است؟
خوانده‌ی دعوا تا پایان اولین جلسه رسیدگی مهلت دارد تا به این ایراد استناد نماید.
“گروه تولید محتوای تخصصی لاوین– سجاد اسفندیاری”
