سوگند یا همان قسم راهی برای اثبات و حقانیت گفته‌ها، ادعاها و اظهارات است. این تعریف کاملاً نزدیک به تعریف حقوقی این اصطلاح است. قسم یا سوگند برای اثبات دعوا کاربرد دارد و یکی از ادله اثبات محسوب میشود و دارای انواع مختلف و شرایط مخصوص به خود می‌باشد. اگر چه این مفهوم در شرایط دیگری هم کاربرد دارد اما منظور ما در این نوشتار، سوگند به معنای قسم است که قدرت اثباتی (قضایی) دارد.
در این نوشتار از سایت گروه حقوقی لاوین شما را با مفهوم سوگند برای اثبات دعوا و انواع آن آشنا می‌نماییم و شرایط آن را مورد بررسی قرار خواهیم داد. چنانچه در خصوص سوگند و موضوعات مربوط به آن در دعوای حقوقی و کیفری نیاز به مشاوره حقوقی با وکیل متخصص دارید یکی از آیکون‌های زیر را انتخاب نمایید.
فهرست مطالب
سوگند چیست؟
سوگند اِخباری تشریفاتی است که به موجب آن شخص برای اثبات راستی و حقیقت داشتن اظهار (گفته) یا عهد خود خداوند متعال یا سایر مقدسات را گواه (شاهد) می‌گیرد.
شاید برایتان سؤال شود چگونه ممکن است گفتار و اظهاراتی که با سوگند همراه است دلیل محکمه پسند و مستندی بر اثبات حقانیت اظهارات یک شخص باشد؟ یا اصلاً چه بسا فردی یه دروغ سوگند یاد کند آن وقت تکلیف چیست؟
سوگند به دلیل این که دارای جنبه دینی که همان ترس از خداوند انتقام گیرنده یا سایر مقدسات است لذا به عنوان یکی از ادله دعوا قابل استناد می‌باشد از طرفی نیز در قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده برای سوگند دروغ مجازات تعیین گردیده است تا مانع از وقوع این جرم توسط اشخاص شود.
انواع سوگند در قانون
سوگند به لحاظ این که با چه شرایطی، برای چه امر و اقدامی صورت پذیرد و به لحاظ برخورداری از قدرت اثبات و اسقاط به دو دسته تقسیم میشود که عبارت است از:
الف- سوگند عهدی
هرگاه شخصی برای انجام یک مأموریت یا اقدامی عهد نماید و سوگند یاد کند که آن امر را به صورت شایسته و سزاوار انجام دهد سوگند وی از نوع عهدی است. سوگند رئیس جمهور، سوگند قضات و وکلای دادگستری و همچنین سوگند نمایندگان مجلس از این مورد می‌باشند.
ب- سوگند اثباتی (قضایی)
هرگاه شخصی در نزد دادرس برای اثبات حقانیت اظهارات خود سوگند یاد کند این سوگند در محدودۀ قانون ادعای وی را اثبات می‌کند و از ادله اثبات دعوا محسوب میشود، این نوع سوگند برای اثبات دعوا است که سوگند اثباتی نام دارد. لازم به ذکر است در ادامه این نوشتار مقصود از مفهوم سوگند، سوگند اثباتی می‌باشد.
انواع سوگند برای اثبات دعوا
سوگند اثباتی یا قضایی بر اساس شرایط و کاربردی که دارد به سه دسته زیر تقسیم میشود و این اقسام عبارت است از:
الف- سوگند بتی یا قاطع دعوا
هرگاه مدعی برای اثبات اظهارات و ادعاهایش در مورد حقی که می‌خواهد هیچ دلیلی نداشته باشد، از دادگاه درخواست می‌کند که مدعی علیه یا منکر را سوگند بدهد. اگر شخص مدعی علیه که منکر حق برای مدعی است بر گفته خود سوگند بدهد، ادعای مدعی ساقط میشود و محکوم به بی‌حقی میشود. در این صورت دادگاه حکم به محکومیت مدعی صادر نموده و این سوگند قاطع دعوا است. شرایط لازم برای آن که سوگند بتی قانونی باشد عبارت است از:
1- مدعی، دلیلی برای اثبات ادعای خود نداشته باشد چرا که در صورت وجود هرگونه دلیل در دادگاه به سوگند بتی رسیدگی نخواهد شد؛
2- ادعای مدعی به شخص اداء کننده سوگند منتسب باشد، یعنی در صورتی مدعی می‌تواند از شخص تقاضای سوگند نماید که وی از اصحاب دعوا باشد و موضوع دعوا متوجه او باشد؛
3- امر مورد نظر از اموری باشد که بتواند موضوع سوگند قرار بگیرد. در حدود شرعی مجازات حد نمی‌تواند موضوع سوگند قرار بگیرد و با سوگند مجازات اثبات و اجرا نمی‌شود؛
به استثاء سرقت حدی که جنبه حق‌الناسی دارد و مجازات آن استرداد مال مورد سرقت و ضرر و زیان ناشی از جرم است این مجازات با سوگند قابل اثبات بوده و موضوع سوگند قرار می‌گیرد. اما مجازات حد در سرقت حدی که همان قطع دست است موضوع سوگند قرار نمی‌گیرد و با سوگند اثبات نمی‌شود و قابل اجرا نمی‌باشد.
4- شخصی که سوگند را اداء می‌کند می‌بایست بالغ، عاقل، قاصد و مختار باشد.
ب-سوگند تکمیلی
هرگاه مدعی دلیلی برای اثبات ادعای خود ارائه نموده باشد اما آن دلیل ناقص باشد مدعی پس از درخواست سوگند تکمیلی از دادگاه و صدور قرار اتیان سوگند می‌بایست برای تکمیل دلیل خود سوگند تکمیلی اداء می‌کند. در واقع سوگند تکمیلی برخلاف سوگند بتی می‌باشد چرا که در آن دلیلی ارائه شده است و شخص مدعی می‌بایست برای تکمیل آن دلیل سوگند اداء نماید نه شخص مدعی علیه.
ج- سوگند استظهاری
کلمه استظهار دارای ریشه عربی و برگرفته از کلمه ظَهر به معنای پُشت می‌باشد. مطابق با قانون در دعاوی علیه میّت، پس از آن که مدعی تمام ادله برای اثبات دعوا را کامل و ارائه نمود، می‌بایست سوگند استظهاری اداء نماید تا موجب استحکام پشت ادله شود. بنابراین در دعاوی علیه میت زمانی که ادله اثبات مدعی کامل است تنها برای قوی‌تر شدن ادله میشود سوگند استظهاری کاربرد دارد. در صورت عدم ادای سوگند استظهاری توسط مدعی ادعای وی ساقط خواهد شد.
تشریفات ادای سوگند برای اثبات دعوا
در صورتی که شرایط ادای سوگند برای اثبات دعوا وجود داشته باشد، شخص اداء کننده سوگند حاضر باشد و همچنین وی درخواست مهلت نکند، دادگاه پس از صدور قرار اتیان سوگند، در همان جلسه اتیان سوگند را انجام می‌دهد. برخی تشریفات سوگند برای اثبات دعوا عبارت است از:
الف- سوگند برای اثبات دعوا نیز مانند شهادت یک امر شرعی است لذا تنها قاضی می‌بایست آن را استماع نماید؛
ب- جلسه ادای سوگند برای اثبات دعوا می‌تواند در دادگاه یا خارج از دادگاه تشکیل شود و طرفین در آن حاضر باشند؛
ج- سوگند برای اثبات دعوا باید مطابق با قرار دادگاه و با لفظ جلالۀ (والله- بالله- تالله) یا نام خداوند متعال به سایر زبان‌ها اداء شود؛
د- فرقی بین مسلمان و غیرمسلمان در ادای سوگند به نام خداوند وجود ندارد؛
ه- مراتب اتیان سوگند برای اثبات دعوا در صورت جلسه دادگاه قید میشود؛
و- دادگاه اختیار دارد که با توجه به اهمیت موضوع دعوا و اوضاع و احوال مؤثر و شخصیت طرفین دعوا، تشریفات خاص مذهبی را برای ادای سوگند مقرر دارد و یا به نحوی آن را تغلیظ نماید. به عنوان مثال دادگاه مقرر نماید که ادا کننده سوگند برای اثبات دعوا می‌بایست به هنگام اذان ظهر قسم بخورد و یا آن که اداء کننده سوگند در حرم امام رضا قسم بخورد. در مورد اول تغلظ به لحاظ زمان (اذان ظهر) و در مورد دوم تغلیظ به لحاظ مکان (حرم امام رضا) مقرر شده است؛
ز- اداء کننده سوگند برای اثبات دعوا مکلف به پذیرفتن تغلیظ نمی‌باشد و می‌تواند در همان جلسه رسیدگی سوگند را اداء نماید چرا که رعایت شرایط تغلیظ ضمانت اجرای قانونی ندارد.
پرسش و پاسخ مرتبط
اتیان سوگند چیست؟
اتیان سوگند به معنای قسم خوردن به یکی از نام‌های خداوند متعال برای اثبات ادعا می‌باشد که دادگاه پس از صدور قرار اتیان سوگند با رعایت تشریفات شخص را سوگند می‌دهد و شخص آن را ادء می‌نماید.
سوگند نسبت به چه کسانی مؤثر است؟
سوگند یا قسم تنها نسبت به اشخاصی که طرف دعوا بوده‌اند و یا قائم مقام آن‌ها مؤثر است.
اگر برای ادای قسم یا سوگند در دادگاه حاضر نشویم چه میشود؟
چناچه بدون وجود عذر موجه برای ادای قسم در دادگاه حاضر نشوید یا در صورت حاضر شدن از ادای سوگند خودداری نمایید نکول (عدم رد و قبول) محسوب میشود و دادگاه ادای سوگند را به طرف مقابل دعوا واگذار می‌کند و با ادای سوگند توسط وی حکم صادر خواهد شد.
“گروه تولید محتوای تخصصی لاوین– سمانه جعفرپور”
