انرژی خورشیدی یکی از پایدارترین و در دسترس‌ترین منابع انرژی در جهان است. ایران با میانگین تابش سالانه بیش از ۳۰۰ روز آفتابی در بسیاری از نقاط کشور، ظرفیت فوق‌العاده‌ای برای توسعه نیروگاه‌های خورشیدی دارد. اما همانند بسیاری از پروژه‌های زیرساختی، چالش اصلی، تأمین مالی پروژه است.
در این مقاله، روش‌های متداول تأمین مالی بین‌المللی پروژه‌های نیروگاه خورشیدی را معرفی کرده و به تجربه‌های عملی ایران در این حوزه می‌پردازیم.
نقش قرارداد خرید تضمینی برق (PPA) در جذب تأمین مالی بین‌المللی پروژه‌های نیروگاه خورشیدی
اولین شرط جذب سرمایه‌گذار خارجی، تضمین درآمد پروژه است. این تضمین معمولاً از طریق قرارداد خرید تضمینی برق (Power Purchase Agreement) یا نرخ‌های خرید تضمینی برق (Feed-in Tariff) حاصل می‌شود.
در ایران، سازمان ساتبا (سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی برق) با ارائه قراردادهای بلندمدت خرید برق از نیروگاه‌های خورشیدی، بستر حقوقی لازم را برای اطمینان سرمایه‌گذاران ایجاد کرده است.
در تأمین مالی پروژه‌ای (Project Finance)، وام‌دهندگان بازپرداخت تسهیلات را از محل درآمد پروژه دریافت می‌کنند نه از دارایی‌های شرکت سرمایه‌گذار.
این روش که در دنیا برای نیروگاه‌های بزرگ برق و زیرساخت‌ها رایج است، در ایران نیز با همکاری پیمانکاران بین‌المللی، به‌ویژه شرکت‌های چینی، در برخی پروژه‌های خورشیدی مورد استفاده قرار گرفته است.
مزایا:
• محدود شدن ریسک سرمایه‌گذار
• امکان جذب منابع مالی سنگین
• افزایش شفافیت مالی
چالش‌ها:
• نیاز به مستندسازی دقیق و گزارش‌های مالی شفاف
• نیاز به قراردادهای حقوقی قوی (PPA، EPC، O&M و غیره)
فاینانس دولتی و نقش صندوق توسعه ملی در تأمین مالی بین‌المللی پروژه‌های خورشیدی
در برخی پروژه‌ها، صندوق توسعه ملی ایران یا سایر نهادهای حاکمیتی به‌عنوان منبع سرمایه یا ضامن مالی وارد عمل شده‌اند.
در این مدل، بخشی از سرمایه از منابع داخلی و بخش دیگر از سرمایه‌گذاران خارجی تأمین می‌شود. این سازوکار، به‌ویژه برای پروژه‌هایی با مجوز وزارت نیرو یا حمایت دولت، بسیار مؤثر است.
مدل EPC+Finance؛ راهکار عملی تأمین مالی بین‌المللی پروژه‌های خورشیدی در ایران (تأمین مالی از سوی پیمانکار)
یکی از روش‌های پرکاربرد در ایران، مدل EPC+Finance است. در این روش، پیمانکار خارجی (اغلب شرکت‌های چینی یا اروپایی) علاوه بر اجرای پروژه (EPC)، تأمین بخشی از منابع مالی را نیز برعهده می‌گیرد.
این روش برای کشورهایی با محدودیت دسترسی به نظام بانکی بین‌المللی بسیار کارآمد است، زیرا پیمانکار از طریق خطوط اعتباری کشور خود، هزینه‌ها را پوشش می‌دهد.
اوراق سبز و ابزارهای بازار سرمایه برای تأمین مالی بین‌المللی پروژه‌های نیروگاه خورشیدی
در سطح جهانی، اوراق سبز (Green Bonds) به‌عنوان یکی از جدیدترین ابزارهای تأمین مالی پروژه‌های انرژی پاک شناخته می‌شوند.
در ایران نیز، سازمان بورس و نهادهای مالی در سال‌های اخیر بررسی انتشار اوراق سبز برای پروژه‌های خورشیدی را آغاز کرده‌اند. هرچند این سازوکار هنوز در مراحل اولیه توسعه است، اما آینده‌ی روشنی دارد.
فاینانس صادراتی (ECA Financing) و نقش آن در پروژه‌های خورشیدی ایران
در این مدل، بانک‌ها و آژانس‌های بیمه صادراتی کشور مبدأ پیمانکار (مثلاً چین یا کره جنوبی) تسهیلات و ضمانت‌هایی برای تأمین مالی پروژه ارائه می‌دهند.
در پروژه‌های خورشیدی ایران، این روش اغلب با قراردادهای EPC ترکیب می‌شود و به جذب فناوری و تجهیزات باکیفیت کمک می‌کند.
سرمایه‌گذاری مشترک (Joint Venture)
یکی از موفق‌ترین مدل‌ها در ایران، سرمایه‌گذاری مشترک میان شرکت‌های ایرانی و خارجی است. در این ساختار، شرکت ایرانی زمین، مجوزها و روابط محلی را فراهم می‌کند و شرکت خارجی فناوری و سرمایه را وارد پروژه می‌کند.
این روش علاوه بر تقسیم ریسک، موجب انتقال دانش فنی و توسعه ظرفیت داخلی نیز می‌شود.
الزامات حقوقی و ریسک‌های تأمین مالی بین‌المللی پروژه‌های نیروگاه خورشیدی
هر نوع تأمین مالی بین‌المللی در ایران باید از منظر حقوقی، مالیاتی و ارزی بررسی شود. از جمله:
• رعایت مقررات ارزی بانک مرکزی
• اطمینان از قابلیت انتقال سود به سرمایه‌گذار
• ثبت رسمی قراردادهای PPA و EPC
• اخذ مجوز از وزارت نیرو و ساتبا
نقش مشاوران حقوقی بین‌المللی در این فرآیند بسیار کلیدی است تا قراردادها با استانداردهای جهانی هم‌خوان باشند.
جمع‌بندی و چشم‌انداز آینده
تجربه ایران در توسعه نیروگاه‌های خورشیدی نشان می‌دهد که ترکیب چند منبع مالی (Project Finance + EPC Financing + صندوق توسعه) بیشترین کارایی را دارد.
با گسترش همکاری‌های منطقه‌ای و توسعه ابزارهای مالی سبز، انتظار می‌رود پروژه‌های جدید خورشیدی در ایران بتوانند با مدل‌های متنوع‌تر و کم‌هزینه‌تری تأمین مالی شوند.
نکات کلیدی و توصیه‌های کاربردی برای جذب سرمایه‌گذار خارجی در پروژه‌های خورشیدی
1. تدوین قرارداد PPA شفاف با نرخ خرید تضمینی واقعی
2. ارائه ضمانت‌نامه بانکی یا حاکمیتی برای کاهش ریسک سیاسی
3. استفاده از ساختارهای مشارکتی و شراکت با شرکت‌های معتبر خارجی
4. آماده‌سازی طرح مالی (Financial Model) دقیق و قابل دفاع
5. بهره‌گیری از مشاوران حقوقی متخصص در حوزه انرژی بین‌المللی
راهکارهای توسعه پایدار و موفق تأمین مالی پروژه‌های نیروگاه خورشیدی
تأمین مالی بین‌المللی پروژه‌های نیروگاه خورشیدی در ایران ممکن است پیچیده به‌نظر برسد، اما با وجود مدل‌های موفقی مانند EPC+Finance و مشارکت صندوق توسعه ملی، مسیر آن هموارتر از گذشته شده است.
توسعه‌دهندگان و سرمایه‌گذاران می‌توانند با ترکیب ابزارهای مالی مدرن و قراردادهای حقوقی استاندارد، پروژه‌های پایدار و سودآوری در این حوزه اجرا کنند.
نوشته شده توسط گروه حقوقی لاوین
