آیا تا به حال پیش آمده که کسی بدون اجازه شما، مال یا دارایی‌تان را بفروشد؟ این همان چیزی است که در حقوق به آن معامله فضولی می‌گویند. تصور کنید خانه‌تان را بدون اینکه شما بدانید، کسی دیگر فروخته باشد! این موضوع علاوه بر اینکه باعث سردرگمی و دردسر می‌شود، ممکن است از نظر قانونی هم پیامدهای مهمی داشته باشد.
در این نوشتار از سایت گروه حقوقی لاوین قصد داریم به زبان ساده و روان، مفهوم معامله فضولی را بررسی کنیم. می‌خواهیم بدانیم که چه عواملی یک معامله را فضولی می‌کند و چه کسانی در این نوع معاملات مسئول هستند. همچنین به این پرسش مهم پاسخ خواهیم داد که آیا معامله فضولی جرم محسوب می‌شود یا خیر؟
با ما همراه باشید تا به دنیای پیچیده حقوقی معاملات فضولی وارد شویم و اطلاعات کاملی در این زمینه کسب کنیم.
فهرست مطالب
معامله فضولی چیست؟
قانون مدنی معامله فضولی را در ماده 247 این طور تعریف نموده است:
«معامله به مال غیر جز به عنوان ولایت یا وصایت یا وکالت نافذ نیست ولو اینکه صاحب مال باطناً راضی باشد ولی اگر مالک یا قائم‌مقام او پس از وقوع معامله آن را اجازه نمود در این صورت معامله صحیح و نافذ می‌شود.»
بنابراین معامله‌ای را فضولی می‌دانیم که در آن شخصی که سمتی ندارد یعنی بدون اذن دیگری و یا بدون داشتن نمایندگی (ولایت، وصایت و قیمومت) از جانب وی، به نام و برای او اقدام به معامله با شخص دیگر می‌نماید.
فرض کنید علی بدون داشتن اذن یا داشتن نمایندگی از جانب حسن ماشین او را به رضا بفروشد. اصطلاحاً در این معامله به علی (فضول) و طرف معامله او یعنی رضا را (اصیل) می‌گوییم. همچنین شخصی که معامله برای او یا به مال او انجام شده است، در مثال فوق حسن (مالک یا غیر) نامیده می‌شود. معامله علی با رضا فضولی است و چنانچه حسن رضایت باطنی هم داشته باشد نیز معامله غیرنافذ است و تنها در صورتی که مالک معامله را تنفیذ (اجازه) نماید معامله صحیح و نافذ می‌شود. همچنین در صورتی که حسن معامله رد نماید این معامله باطل می‌شود.
اجازه مالک در معامله فضولی
اجازه مالک در معامله فضولی یک عمل حقوقی است. مطابق با قانون مدنی اجازه مالک در معامله فضولی می‌بایست دارای شرایط زیر باشد:
الف- مطابق با ماده 248 قانون مدنی: «اجازه مالک نسبت به معامله فضولی حاصل می‌شود به لفظ یا فعلی که دلالت بر امضای عقد نماید.» بنابراین اجازه می‌تواند لفظی یا فعلی باشد و نیز به هر طریقی که دلالت بر آن داشته باشد؛
ب- مطابق با ماده 249 قانون مدنی «سکوت مالک ولو با حضور در مجلس عقد، اجازه محسوب نمی‌شود.» لذا سکوت مالک اصولاً به معنای اجازه نیست؛
ج- در خصوص اجازه فوریت شرط نمی‌باشد و در قانون مقرره‌ای مبنی بر فوریت اجازه وجود ندارد؛
د- اگر اجازه مسبوق به رد باشد دیگر اثری ندارد، چرا که؛ معامله با رد سابق باطل شده است و اجازه پس از بطلان اثری نخواد داشت؛
ه- چنانچه اجازه مشروط و غیرمنطبق باشد به معنای رد و بطلان معامله فضولی است؛
و- اجازه می‌بایست با آگاهی از تمام شرایط عقد باشد در غیر این صورت بالاثر است؛
ز- چنانچه مالک قبل از اجازه یا رد معامله فوت نماید اجازه یا رد معامله به وراث می‌رسد.
آیا معامله فضولی جرم است؟
در رابطه با این موضوع که آیا معامله فضولی جرم است یا خیر باید توجه داشت که هرچند انتقال مال غیر جرم و در حکم کلاهبرداری است و از موارد معملات فضولی تلقی می‌شود اما در صورتی که شخصی مالی را برای مالک و به نام مالک معامله نماید مرتکب جرم نشده است. زیرا کسی که مال غیر را برای مالک آن به فروش می‌رساند قصد تصاحب آن مال یا قیمت آن را ندارد.
بنابراین معامله فضولی جرم نیست مگر آن که مصداق انتقال مال غیر باشد. در این صورت این عمل جرم و کلاهبرداری محسوب می‌شود.
پرسش و پاسخ مرتبط
معامله فضولی چیست؟
معامله‌ای فضولی است که در آن شخصی که سمتی ندارد بدون اذن دیگری و یا بدون داشتن نمایندگی (ولایت، وصایت و قیمومت) از جانب وی، به نام و برای او اقدام به معامله با شخص دیگر می‌نماید.
آیا معامله فضولی جرم است؟
معامله فضولی جرم نیست مگر آن که مصداق انتقال مال غیر باشد. در این صورت این عمل جرم و کلاهبرداری محسوب می‌شود.
“گروه تولید محتوای تخصصی لاوین– سمانه جعفرپور”
