مزارعه

همانطور که مشخص است کلمه مزارعه از ریشه زرع یا زراعت گرفته شده. در واقع مزارعه معامله‌ای است دو طرفه میان زارع و مالک زمین. قانون مدنی درخصوص این قرارداد اوصاف و شرایطی خاصی را پیش بینی نموده است که در این نوشتار از سایت گروه حقوقی لاوین قصد داریم این قرارداد حقوقی را بررسی و نکات مهمی را در خصوص آن بیان کنیم. توصیه می‌شود جهت آشنایی هر چه بیشتر با این عقد و ارکان مربوط به آن این نوشتار را تا انتها مطالعه نمایید و در صورت نیاز به مشاوره حقوقی با وکیل یکی از آیکون‌های زیر را انتخاب کنید.

شروع مشاوره حقوقی آنلاین

مشاوره تلفنی

درخواست وکیل

نصب اپلیکیشن حقوقی لاوین

کافه بازار

مایکت

وب اپلیکیشن

دانلود مستقیم

عقد مزارعه چیست؟

لغت مزارعه از مصدر باب مفاعله می‌باشد و به معنی همکاری دو نفر در کشت و زرع است. در قانون مدنی عقد مزارعه معامله‌ای است به هدف سودبری که طرفین آن یعنی عامل(مزارع) و مالک زمین یا شخص دارای حق تصرف برای زراعت در مدت معلوم به قصد شراکت در محصول زمین آن را منعقد می‌کنند. در عقد مزارعه مالک زمین را مزارع و شخصی که در زمین مالک زراعت می‌کند را عامل یا زارع می‌گوییم.

مزارع کیست؟

مزارع یا مالک زمین است یا شخصی می‌باشد که حسب مورد نسبت به مالک یا نسبت به زمین ولایت، وصایت، نیابت دارد. همچنین ممکن است شخصی باشد که نسبت به زمین حق انتفاع یا مالکیت منفعت و یا حق تصرف داشته باشد مانند وکیل مأذون در تصرف نسبت به زمین.

اوصاف مزارعه

ویژگی‌های و اوصاف عقد مزارعه که یکی از عقود معین می‌باشد عبارت است از:

الف- این عمل حقوقی عقد است و برای تحقق آن نیاز به اراده دو شخص مزارع و عامل می‌باشد؛

ب- عقدی لازم است و طرفین نمی‌توانند هر زمان که اراده کردند آن را فسخ کنند مگر تحت شرایطی که در قانون تعیین شده است؛

ج- در آن سود و ضرر برای طرفین مهم است و دقت و سنجش مالی در آن وجود دارد در نتیجه عقدی تغابنی است نه مسامحه‌‎ای؛

د- تعهد و الزام در این عقد وجود دارد، زارع یا همان عامل تعهد به زراعت و تعهد به حصول زرع دارد بنابراین عقدی عهدی است که در آن تعهد ایجاد می‌شود؛

ه- با رضایت طرفین منعقد می‌شود و برای تحقق آن نیاز به رعایت تشریفات خاصی نیست لذا عقدی رضایی می‌باشد؛

و- در مزارعه برای نمو و رویش محصول لازم است اقداماتی انجام شود پس برای تحقق این امر باید مدتی تعیین شود لذا عقدی مستمر(ادامه دار) و موقت محسوب می‌شود؛

ز- در این عقد دو عوض وجود دارد کار (عامل) در برابر زمین (مزارع) بنابراین عقدی معوض می‌باشد؛

ح- عقدی مشارکتی است به این معنا که طرفین آن در زمین کشاورزی مشارکت دارند.

صحت عقد مزارعه

برای آن که عقد مزارعه صحیح واقع گردد لازم است دارای برخی شرایط باشد. با توجه به قانون مدنی شرایط صحت این عقد عبارت است از:

الف- اهلیت

طرفین عقد یعنی عامل و مزارع لازم است اهلیت تام داشته باشند چرا که عقدی تغابنی است و سود و ضرر برای طرفین قابل توجه است.

ب- تعیین مدت

با توجه به ماده 518 قانون مدنی، مدت داشتن در عقد مزارعه یک رکن اساسی است چرا که عقدی موقت است و مدت نداشتن باعث بطلان آن می‌شود.

ج- معلوم بودن حصه طرفین

با استنباط از ماده 519 قانون مدنی، یکی از ارکان دیگر معلوم بودن میزان حصه(سهم) هر یک از طرفین است بنابراین در صورتی که حصه یا سهم طرفین معلوم نباشد چنین عقدی مزارعه نمی‌باشد.

د- معلوم و معین بودن زمین

با توجه به عهدی بودن مزارعه ضروریست که میزان تعهدات عامل یا مزارع معلوم و معین باشد و با توجه به این که میزان تعهدات بر اساس اندازه زمین متغیر است لذا می‌بایست زمین مورد نظر معلوم و معین باشد.

ه- قابل زرع بودن زمین

وجود تناسب میان زمین و نوع زراعت یک امر بدیهی است. چنانچه زمین برای محصول مورد نظر قابل کشت نباشد و از قابلیت لازم برخوردار نباشد عقد باطل خواهد بود.

و- قابل تسلیم بودن زمین

عدم وجود هرگونه مانعی برای بهره‌برداری از زمین یک امر ضروری است. چنانچه زمین به دلایلی مانند غصب، مزاحمت، ممانعت و توقیف و غیره قابل بهره برداری نباشد حسب مورد که چه زمانی مانع ایجاد شده باشد زارع از حق فسخ و یا حق رجوع به غاصب برخوردار خواهد بود.

ز- مشروعیت مورد عقد

چنانچه عقد مزارعه نسبت به کشت و زراعت محصولات نامشروع همچون گیاهان مخدر و غیره صورت پذیرد باطل است.

انحلال عقد مزارعه

با وقوع هر یک از شرایط زیر عقد مزارعه انحلال یافته و از بین می‌رود:

الف- اقاله

چنانچه طرفین عقد با توافق یکدیگر قصد برهم زدن و از بین بردن آن را را داشته باشند اقاله محقق می‌شود و کاملاً نافذ و صحیح است.

ب- انفساخ

منظور از انفساخ انحلال خود به خودی عقد است که بدون اراده طرفین عقد و انتخاب آنان اتفاق می‌افتد و عقد منفسخ شود. در صورت وقوع هر یک از شرایط زیر عقد مزارعه منفسخ خواهد شد:

1- در صورتی که قابلیت کشت و زرع زمین به دلایلی همچون نبود آب و غیر از بین برود مزارعه منفسخ می‌شود، «ماده 527 قانون مدنی».

2- در صورتی که قید مباشرت عامل(زارع) شرط شد باشد و وی فوت نماید منفسخ خواهد شد، «ماده 529 قانون مدنی».

3- در صورتی که مالکیت یا حق تصرف مالک نسبت به زمین به مدت عمر خودش باشد، چنانچه وی فوت نماید عقد نیز منفسخ می‌شود، «ماده530 قانون مدنی».

ج- انقضاء مدت

مطابق با ماده 540 قانون مدنی چنانچه مدت عقد مزارعه منقضی شود اما محصول نرسیده باشد مزارع مختار است یا ازالۀ زراعت یا ابقاء زراعت و اخذ اجرت‌المثل را انتخاب نماید.

د- فسخ

چنانچه در عقد مزارعه یکی از طرفین یا هر دوی آنان به خواست و اراده خود قصد از بین بردن و منحل نمودن عقد را داشته باشند قرارداد فسخ می‌شود. ممکن است بر مبنای هر یک از موارد ممکن است عقد مزارعه فسخ شود:

1- چنانچه شرط خیار شده باشد، چون این عقد اقاله پذیر است اگر شرط شده باشد که خیار شرط وجود داشته باشد در این صورت دارنده خیار حق فسخ خواهد داشت؛

2- در صورت وجود خیار عیب در این عقد امکان فسخ وجود دارد. لازم به ذکر است وجود خیار عیب در مزارعه بر خلاف عقود تملیکی ارش ندارد؛

3- با ایجاد خیار غبن برای هر یک از طرفین زارع و مزارع، آنان حق فسخ خواهند داشت؛

4- چنانچه خیار تعذر تسلیم وجود داشته باشد یعنی مزارع به دلیل وجود برخی موانع نتواند زمین را به زارع تسلیم نماید در این صورت زارع حق فسخ دارد و برعکس اگر زارع نتواند به دلیل برخی موانع به عهد خود در عقد مزارعه وفا نماید در این شرایط مزارع حق فسخ از بابت تعذر وی در اجرا دارد.

اثر فسخ در مزارعه

بر اساس این که کشت و محصول در چه مرحله‌ای قرار دارد، فسخ مزارعه آثار متفاوتی خواهد داشت بنابراین لازم است اثر فسخ را در دو دسته بندی مورد بررسی قرار دهیم که به شرح ذیل است:

الف- فسخ قبل از کشت

چنانچه بر هر مبنایی قرارداد مزارعه قبل از کشت محصول فسخ شود اصولاً عامل مستحق اجرت و چیزی نمی‌باشد مگر آن که شرایط استیفاء یا برخورداری وی همچنان برقرار باشد.

ب- فسخ بعد از کشت

اگر فسخ مزارعه بعد از کشت محصول واقع شود دو حالت زیر متصور است:

1- محصول نمو یافته باشد

در صورت رشد و ظهور محصول هر یک از عامل و مزارع به اندازه حصه خود سهم می‌برند. در فاصله فسخ قرارداد تا برداشت محصول، مزارع مستحق اجرت‌المثل زمین و عامل مستحق اجرت‌المثل عمل خود هستند.

2- محصول نمو نیافته باشد

در شرایطی که محصول رشد و ظهور ننموده باشد اگر شرایط استیفاء عامل برقرار باشد از اجرت‌المثل برخوردار خواهد شد و محصول برای صاحب بذر است هر کسی که باشد زارع یا مزارع. لازم به ذکر است اگر بذر متعلق به عامل باشد اجرت‌المثل عامل با اجرت‌المثل زمین تهاتر می‌شود.

فوت طرفین مزارعه

مزارعه عقدی لازم است بنابراین فوت طرفین موجب انفساخ آنه نخواهد شد. در صورت فوت هر یک از طرفین ممکن است حالت زیر محقق شود:

1- اگر در قرارداد شرط مباشرت عامل شده باشد در صورت فوت وی مزارعه صحیح اما قابل فسخ توسط مزارع است؛

2- اگر در قرارداد قید مباشرت عامل درج شده باشد با فوت وی مزارعه منفسخ است؛

3- فوت مالک یا مزارع اصولاً در قرارداد بی‌اثر است مگر آن که به مدت عمر خود مالک بوده باشد مانند صلح عمری که در این صورت قرارداد منفسخ می‌شود؛

پرسش و پاسخ مرتبط

“گروه تولید محتوای تخصصی لاوین- سمانه جعفرپور”