افراد محجور چه کسانی هستند و چه خصوصیاتی دارند؟

محجور به کسی گفته می‌شود که به حکم قانون از انجام برخی تصرفات حقوقی و مالی منع شده است. این منع به دلیل نداشتن توانایی لازم برای اداره امور شخصی و مالی یا به دلیل حفظ منافع فرد محجور می‌باشد. مطابق با قانون مدنی ایران افراد زیر محجور محسوب می‌شوند:

الف- صغیر: صغیر فردی است که به سن بلوغ نرسیده است. سن بلوغ در دختران نه سال تمام قمری و در پسران 15 سال تمام قمری می‌باشد؛

ب- سفیه یا غیر رشید: غیر رشید یا سفیه کسی است که قدرت مدیریت عقلایی در امور مالی خود ندارد و فاقد قوه تشخیص و سود و زیان در امور معیشتی باشد. مطابق با قانون فردی که ۱۸ سالگی را به پایان می‌رساند رشید فرض می‌شود مگر آن که در دادگاه خلاف این موضوع ثابت گردد. بنابراین فردی که که به این سن نرسیده، سفیه فرض می‌شود؛ مگر آن‌ که دادگاه حکم رشد وی را صادر نماید. حکم رشد شخصی صادر می‌شود که به بلوغ رسیده است.

ج- مجنون: مجنون کسی است که به دلیل اختلالات روانی، قدرت تفکر و درک خود را از دست داده است.

محجور کیست؟

کلمه محجور در لغت به معنای منع شده است. در اصطلاح حقوقی، محجور به شخصی گفته می‌شود که قانون او را از انجام تمام یا بخشی از تصرفات حقوقی منع کرده است. چنین فردی به دلیل نداشتن اهلیت تمتع یا استیفاء نمی‌تواند اعمال حقوقی مستقلی انجام دهد و معمولاً نیازمند دخالت ولی، قیم یا سرپرست قانونی است. کسی که اهلیت تام دارد عاقل، بالغ و رشید است و محجور شامل افراد مجنون، صغیر و سفیه می‌باشد.

محجورین به دلیل عدم برخورداری از یک یا برخی شرایط قانونی لازم برای انجام اعمال حقوقی، به حمایت قانونی نیاز دارند. بنابراین قانون‌گذار با وضع قوانین مربوط به محجورین در قانون مدنی تلاش کرده است تا از منافع مالی و حقوقی آن‌ها حمایت کند. شناخت احکام مربوط به محجورین برای جلوگیری از معاملات باطل و محافظت از حقوق این افراد بسیار ضروری است.

انواع محجور

ماده 212 قانون مدنی «معامله با اشخاصی که بالغ یا عاقل یا رشید نیستند، به واسطة عدم اهلیت استیفا، باطل است» بنابراین محجورین به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند:

الف- صغیر

صغیر کودکی است که هنوز به سن بلوغ نرسیده باشد. طبق قانون مدنی، سن بلوغ شرعی برای پسران ۱۵ سال تمام قمری و برای دختران ۹ سال تمام قمری است. در عین حال، سن قانونی برای انجام اعمال حقوقی معمولاً ۱۸ سال تمام در نظر گرفته می‌شود. از منظر قانونی صغیر به دو دسته تقسیم می‎‌شود که عبارت است از:

1- صغیر غیرممیز

این کودک قدرت درک و تمیز ندارد و توانایی تشخیص سود و زیان را ندارد. تمام اعمال حقوقی او، حتی مواردی که به نفع او هستند (مثل قبول هدیه) باطل است و مطلقاً فاقد اهلیت می‌باشد.

2- صغیر ممیز

صغیری که قدرت تشخیص نسبی داشته و می‌تواند برخی مسائل را درک کند؛ اما هنوز به سن بلوغ نرسیده است را صغیر ممیز می‌گوییم. اعمال حقوقی که صغیر ممیز انجام می‌دهدممکن است دارای احکام متفاوتی باشد که عبارت است از:

الف- اعمال صرفاً نافع مانند قبول هدیه و سایر تملکات بلاعوض صحیح است؛

ب-  اعمال صرفاً مضر مانند دادن هدیه گران قیمت به دیگران باطل است.

ج- اعمال دو وجهی (مفید و مضر) همچون بیع یا خرید و فروش، غیرنافذ است و با اجازه ولی یا قیم صحیح است.

ب- سفیه

غیر رشید یا سفیه کسی است که قدرت مدیریت عقلایی در امور مالی خود ندارد و فاقد قوه تشخیص و سود و زیان در امور معیشتی باشد. مانند فردی که اسراف‌کار، قمارباز یا بی‌توجه به ارزش‌های مالی است. تصرفات حقوقی فرد سفیه دارای احکام زیر است:

1- تصرف در امور مالی: هرگونه تصرف مالی سفیه بدون اجازه ولی یا قیم غیرنافذ است مگر در امور مالی که صرفاً برای وی نافع باشد مانند آن که به سفیه هدیه‌ای داده شود، او می‌تواند بدون اجازه ولی یا قیم آن را قبول کند. بنابراین معاملات صرفاً نافع اگر توسط سفیه قبول شود نافذ است اما سایر معاملات مانند خرید و فروش که ممکن است مفید یا مضر باشد منوط به تنفیذ ولی یا قیم است.

2- تصرف در امور غیر مالی: در امور غیر مالی مانند اقرار به ابوت یا بنوت، طلاق یا ازدواج دائم، سفیه می‌تواند مستقلاً اقدام کند و این اعمال صحیح و نافذ هستند. لازم به ذکر است در نکاح دائم مهریه‌ای که تعیین می‌شود از امور مالی برای سفیه محسوب می‌شود لذا مهریه تعیین شده منوط به تنفیذ ولی و قیم وی است.

ج- مجنون

مطابق ماده 1211 قانون مدنی «جنون به هر درجه که باشد موجب حجر است.» مجنون کسی است که به دلیل اختلالات روانی، قدرت تفکر و درک خود را از دست داده است.

همچنین مطابق ماده 1213 قانون مدنی «مجنون دائمی مطلقاً و مجنون ادواری در حال جنون نمی‌تواند هیچ تصرفی در اموال و حقوق مالی خود بنماید ولو با اجازه ولی یا قیم خود، لکن اعمال حقوقی که مجنون ادواری در حال افاقه می‌نماید نافذ است مشروط بر اینکه افاقه او مسلم باشد.»

بنابراین مجانین دو دسته هستند که به ترتیب اعمال حقوقی آنان آثار زیر را دارد:

1- مجنون دائمی

شخصی که همواره در حالت جنون به سر می‌برد به دلیل فقدان قصد تمام اعمال حقوقی او باطل می‌باشد و حتی با اجازه ولی یا قیم هم اعتبار پیدا نمی‌کند بنابراین مطلقاً اهلیت استیفاء ندارد.

2- مجنون ادواری

فردی که در بازه‌های زمانی مشخص بهبود می‌یابد. اعمال حقوقی او در زمان جنون باطل است، اما اگر ثابت شود که هنگام انجام عمل حقوقی در حالت سلامت بوده، آن عمل صحیح خواهد بود.

پرسش و پاسخ مرتبط

“گروه تولید محتوای تخصصی لاوین– سمانه جعفرپور”