قیم کیست؟
در نظام حقوقی ایران، قیم به شخصی اطلاق می‌شود که از سوی دادگاه برای اداره امور مالی و گاه غیرمالی افراد محجور (مانند صغیر، مجنون یا غیررشید) تعیین می‌شود. بر اساس ماده ۱۲۱۷ قانون مدنی، اگر فرد محجور ولی خاص (پدر یا جد پدری) نداشته باشد، دادگاه فردی واجد صلاحیت را به‌عنوان قیم انتخاب می‌کند تا مسئولیت مراقبت و نمایندگی قانونی محجور را بر عهده بگیرد. این شخص در واقع جایگزینی برای ولی قهری یا وصی است که در نبود آنها یا در صورت عدم صلاحیت ولی قهری، وظایف مربوطه را انجام می‌دهد.
اگر پدر یا جد پدری در وصیت‌نامه خود شخصی را به‌عنوان وصی برای اداره امور محجور تعیین کرده باشند، آن شخص وصی نامیده می‌شود. اما در صورتی که وصی تعیین نشده باشد، دادگاه با صدور قیمنامه، فردی را به‌عنوان قیم منصوب می‌کند. همچنین، طبق ماده ۱۱۸۴ قانون مدنی، اگر ولی قهری صغیر به دلیل عدم رعایت مصلحت یا ارتکاب تخلف عزل شود، دادگاه قیمی برای اداره امور او تعیین می‌کند.
قیم چه وظایفی بر عهده دارد؟
وظایف قیم بر اساس متن ارائه‌شده به صورت مورد به مورد:
1– مواظبت و نمایندگی قانونی: مراقبت از شخص محجور و نمایندگی قانونی او در همه امور مربوط به اموال و حقوق مالی‌اش.
2– تهیه فهرست اموال: تهیه صورت جامعی از کلیه دارایی‌های محجور و ارسال نسخه‌ای از آن با امضا به دادستان حوزه سکونت محجور.
3– ارائه حساب سالانه: تسلیم حساب تصدی خود به دادستان یا نماینده او حداقل سالی یک‌بار، و در صورت عدم ارائه ظرف یک ماه پس از مطالبه، خطر عزل شدن.
4– پرداخت نفقه و هزینه‌ها: پرداخت نفقه افراد واجب‌النفقه تحت سرپرستی محجور، هزینه‌های درمان، بیمارستان و سایر هزینه‌های لازم مانند تربیت کودکان محجور.
5– درمان محجور دیوانه: فراهم کردن شرایط درمان محجور دیوانه در خانه یا تیمارستان بر حسب نیاز.
6– اجازه اشتغال: دادن اجازه به محجور برای اشتغال به کار یا پیشه‌ای در صورت مقتضی بودن، شامل لوازم آن کار یا پیشه.
7– رعایت مصلحت و تربیت: تلاش برای تربیت و اصلاح حال محجور و رعایت مصلحت او در همه امور.
8– ازدواج یا طلاق مجنون: ترتیب ازدواج برای مجنون با اجازه دادستان در صورت تشخیص پزشک، یا تقاضای طلاق زوجه مجنون با پیشنهاد دادستان و تصویب دادگاه.
9– جبران خسارت: مسئولیت جبران خسارات واردشده به اموال محجور در صورت کوتاهی در حفظ آنها، حتی اگر ناشی از تعدی یا تفریط نباشد.
10– رفع اختلاف: در صورت تعدد قیم‌ها یا وجود ناظر، رعایت ترتیب تعیین‌شده توسط دادگاه برای حل اختلاف بین قیم‌ها یا بین قیم و ناظر.
برای چه اشخاصی قیم تعیین می‌شود؟
بر اساس ماده ۱۲۱۸ قانون مدنی، قیم برای افراد زیر تعیین می‌شود:
الف– صغار بدون ولی خاص: کودکانی که پدر یا جد پدری ندارند؛
ب– مجانین و غیررشیدان با جنون یا عدم رشد متصل به صغر: افرادی که از کودکی دچار جنون یا عدم رشد بوده و ولی خاص ندارند؛
ج– مجانین و غیررشیدان با جنون یا عدم رشد غیرمتصل به صغر: افرادی که پس از دوران کودکی دچار جنون یا عدم رشد شده‌اند.
همچنین، طبق ماده ۱۱۸۴ قانون مدنی، اگر ولی قهری صغیر به دلیل اقداماتی که به ضرر صغیر باشد عزل شود، دادگاه قیمی برای اداره امور او تعیین می‌کند. در مواردی که ولی قهری خود محجور شود، مدعی‌العموم موظف است قیمی برای صغیر تعیین کند.
شرایط قیم
برای انتخاب این شخص، شرایط خاصی در قانون مدنی پیش‌بینی شده است تا اطمینان حاصل شود که فرد منتخب توانایی و صلاحیت لازم را دارد. بر اساس ماده ۱۲۳۱ قانون مدنی، افراد زیر نمی‌توانند دارای این سمت شوند:
1– کسانی که خود تحت ولایت یا قیمومت هستند؛
2– افرادی که به دلیل ارتکاب جرایمی مانند سرقت، کلاهبرداری یا خیانت در امانت محکوم شده‌اند؛
3– افراد ورشکسته‌ای که هنوز تصفیه حساب نکرده‌اند؛
4– کسانی که به فساد اخلاق شهرت دارند؛
5– افرادی که خود یا خویشاوندان درجه اولشان دعوای حقوقی با محجور دارند.
علاوه بر این، خویشاوندان محجور در صورتی که صلاحیت داشته باشند، بر دیگران اولویت دارند (ماده ۱۲۳۲ قانون مدنی). طبق ماده ۶۱ قانون امور حسبی، مادر محجور (در صورت عدم ازدواج مجدد) یا پدر او در اولویت قیمومت قرار دارند. همچنین، اگر محجور زن باشد، شوهر او با داشتن صلاحیت بر دیگران مقدم است (ماده ۶۲ قانون امور حسبی).
جمع‌بندی
قیم فردی است که از سوی دادگاه برای حمایت از افراد محجور و مدیریت امور آنها تعیین می‌شود. وظایف او شامل مدیریت اموال، مراقبت از محجور، تأمین نیازهای مالی و غیرمالی و رعایت مصلحت اوست. وی باید فردی امین و دارای صلاحیت‌های اخلاقی باشد و برای صغار، مجانین و غیررشیدانی که ولی خاص ندارند یا ولی قهری آنها صلاحیت ندارد، تعیین می‌شود. این نقش در نظام حقوقی ایران از اهمیت بالایی برخوردار است و نیازمند دقت و تعهد است.
پرسش و پاسخ مرتبط
قیم کیست و شرایط آن چیست؟
شخصی است که از سوی دادگاه برای اداره امور مالی و غیرمالی افراد محجور (صغیر، مجنون یا غیررشید) تعیین می‌شود. شرایط وی شامل امانت‌داری، صلاحیت اخلاقی، عدم محکومیت به جرایم خاص (مانند سرقت یا کلاهبرداری)، عدم ورشکستگی و نداشتن دعوای حقوقی با محجور است. خویشاوندان محجور، به‌ویژه پدر یا مادر، در صورت داشتن صلاحیت در اولویت هستند.
آیا قیم می‌تواند برای محجور تصمیمات غیرمالی بگیرد؟
بله، این شخص علاوه بر وظایف مالی، وظایف غیرمالی نیز دارد. او می‌تواند با رعایت مصلحت محجور، در امور تربیتی، اجازه اشتغال یا حتی ازدواج و طلاق (برای مجنون با اجازه دادستان) تصمیم‌گیری کند. این وظایف در مواد ۷۹ و ۸۸ قانون امور حسبی به صراحت بیان شده‌اند.
“گروه تولید محتوای تخصصی لاوین– سمانه جعفرپور”
