یکی از اعمالی که مراجع قضایی نسبت به آن اقدم مینمایند صدور رأی میباشد. رأی اعم از حکم یا قرار است بنابراین قرار، رأی محسوب میشود. با توجه به این که قرارهای صادره توسط مرجع قضایی متنوع هستند لذا برای پاسخ به این پرسش که قرار رد دعوا چیست و چه کاربردی دارد لازم است قرار را تعریف و انواع آن را بیان نماییم.
هدف ما در این نوشتار از سایت گروه حقوقی لاوین بیان نکات مهمی در خصوص قرار رد دعوا و کاربرد آن در آیین دادرسی مدنی میباشد. چنانچه پرونده شما قرار رد دعوا موجه شده است و در این خصوص نیاز به دریافت مشاوره از وکیل و یا پذیرش وکالت در دادگاه دارید روی آیکون مناسب کلیک نمایید.
فهرست مطالب
قرار چیست؟
از نظر حقوقی قرار عبارت است از تصمیم دادگاه در امری که مورد اختلاف است (امر ترافعی) که این تصمیم کلاً یا بعضاً قاطع دعوا و خصومت نمیباشد. قرار عملی است که رأی محسوب و توسط مرجع قضایی صادر میشود.
انواع قرار
قرارهایی که دادگاه صادر میکند دارای انواع مختلفی دارد و هر یک اثرات و کاربرد مخصوص به خود را دارند. انواع مختلف قرار عبارت است:
الف- قرارهای اعدادی
کلمه اعداد هم خانواده مُعد به معنای (آماده) میباشد. در واقع قرارهای اعدادی در مورد ماهیت و موضوع دعوا است و برای آن که پرونده برای صدور رأی آماده شود، صادر میشوند. قرارهای اعدادی ممکن است برای رسیدگی به دلایل اصحاب دعوی یا آماده کردن مقدمات صدور حکم صادر میشوند. همچنین عدول از قرارهای اعدادی جایز است. برخی قرارهای اعدادی عبارت است از:
1- قرار کارشناسی؛
2- قرار اناطه؛
3- قرار تحقیق محلی؛
4- قرار معاینه محل؛
5- قرار اتیان سوگند و سایر قرارهای مذکور در قانون آیین دادرسی مدنی.
ب- قرارهای نهایی(قاطع)
قرارهایی که منحصراً قاطع دعوا هستند و اصلاً راجع به ماهیت دعوا نمیباشند یعنی قرار قاطع بدون ورود به ماهیت و موضوع دعوا ارتباط پرونده را با مرجع قضایی قطع میکند و پروند از مرجع رسیدگی کننده به دعوا خارج میشود. دادرس با صدور قرار قاطع خود را برای صدور حکم آماده میکند. برخی مصادیق قرار قاطع عبارت است از:
1- قرار سقوط دعوا؛
2- قرار رد دعوا؛
3- قرار عدم استماع دعوا؛
4- قرار ابطال دادخواست؛
5- قرار رد دادخواست؛
6- قرار رد درخواست.
ج- قرارهای توقیفی یا موقتی
این نوع قرارها برای حفظ حقوق یکی از اصحاب دعوی یا جلوگیری از تضییع حقوق وی صادر میشود و در اصل دعوا تأثیری ندارد به بیان دیگر قرارهای توقیفی یا موقتی نه راجع به ماهیت دعوا هستند و نه قاطع دعوا. از جمله قرارهای توقیفی عبارتاند از:
1- قرار تأمین خواسته؛
2- قرار دستور موقت؛
3- قرار تأمین دلیل و غیره.
قرار رد دعوا چیست؟
قرار رد دعوا یکی از قرارهای قاطع است که در صورت وجود ایرادات مذکور در بندهای 3 تا 11 در ماده 84 قانون آیین دادرسی مدنی مرجع قضایی نسبت به صدور آن اقدام مینماید و با صدور آن ارتباط پرونده با مرجع قضایی رسیدگی کننده به دعوا قطع خواهد شد.
کاربرد قرار رد دعوا
در صورتی که دادگاه هر یک از ایرادات مذکور در ماده 84 قانون آیین دادرسی مدنی را احراز نماید و یا اعلام ایرادات مذکور در ماده 107 قانون آیین دادرسی مدنی توسط خوانده یا اقدام شخص خواهان ایجاد شود دادگاه قرار رد دعوا صادر مینماید.
در مواردی همچون عدم اهلیت خواهان برای طرح دعوا، عدم احراز سمت خواهان، ذی نفع نبودن خواهان، ظنی و احتمالی بودن دعوا، ایراد امر قضاوت شده و سایر موراد دادگاه میتواند قرار رد دعوا صادر نماید که با صدور آن پرونده از فرایند رسیدگی در دادگاه خارج میشود و حسب مورد منجر به ایجاد مانع موقت یا دائمی جهت طرح دعوا در آینده میشود. مطابق با مواد 84 و 107 قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی، دادگاه میتواند در موارد زیر نسبت به صدور قرار رد دعوا اقدام نماید:
الف- ایراد عدم اهلیت خواهان
چنانچه خواهان شخصاً دادخواست تقدیم نموده باشد و حین تقدیم دادخواست اهلیت نداشته باشد یعنی صغیر، سفیه یا مجنون باشد برای طرح دعوا خوانده میتواند تا پایان اولین جلسه دادرسی به اهلیت نداشتن وی ایراد وارد کند. در صورتی که ایراد خوانده وارد باشد و عدم اهلیت وی محرز شود دادگاه قرار رد دعوا صادر مینماید. لازم به ذکر است صدور قرار رد دعوا به علت عدم اهلیت یک مانع موقتی برای خواهان محسوب میشود و امکان طرح دعوا توسط ولی یا قیم وی و یا خود او بعد از به اهلیت رسیدن وجود دارد.
ب- ایراد عدم احراز سمت خواهان
شخصی که به عنوان نماینده از قبیل وکیل، ولی، قیم و غیره اقامه دعوا میکند باید سمت او محرز و مسلم باشد در غیر این صورت قرار رد دعوا صادر میشود.
در صورت عدم احراز سمت کسی که به نمایندگی قانونی از خواهان، اقدام به طرح دعوا نموده است ایراد عدم احراز سمت خواهان وارد و قرار رد دعوا صادر میشود.
ج- ایراد بی نفعی خواهان
چنانچه شخصی که در دعوایی ذی نفع نباشد، آن دعوا را قامه کند دعوا به دلیل عدم ذی نفعی خواهان با قرار رد دعوا مواجه میشود.
د- ایراد عدم توجه دعوا به خوانده
این ایراد زمانی مطرح میشود که خواهان دعوا را به طور اشتباهی علیه شخصی که هیچ ربطی به دعوا ندارد اقامه کند در این شرایط دعوا اصلاً متوجه خوانده پرونده نمیباشد و دادگاه قرار رد دعوا صادر میکند.
به عنوان مثال فرض کنید علی یک خودرو پژو 260 از رضا خریداری کرده است اما رضا خودرو را به علی تحویل نمیدهد، علی دعوای الزام به تحویل خودرو را علیه مریم مادر رضا اقامه میکند. در این مثال دعوایی که علی اقامه کرده است اصلاً متوجه مریم نیست و دادگاه قرار رد دعوا صادر مینماید.
ه- ایراد عدم ترتب آثار قانونی
ترتب اثر قانونی نسبت به هر امری مستلزم رعایت ارکان و شرایط آن امر است. بنابراین در صورت عدم رعایت ارکان و شرایط لازم حتی با فرض ثبوت نیز آن امر فاقد هر گونه اثر حقوقی میباشد. به عنوان مثال حسین خانهاش را به ادارۀ اوقاف وقف نموده اما آن را تحویل نداده است، پس از مدتی حسین از وقف پشیمان میشود و از وقف خانه صرف نظر میکند.
ادارۀ اوقاف با استناد به وقف نامۀ مکتوب که در آن ایجاب و قبول انجام شده و حسین ذیل آن را امضاء نموده است اما خانه را تحویل نداده است، علیه حسین دعوای تحویل مال وقوفه را اقامه میکند تا وی ملزم به تحویل خانه شود. در این مثال بر فرض ثبوت و صحیح بودن تمام ادعاهای ادارۀ اوقاف (خواهان) همچنان دادگاه نمیتواند حسین(خوانده) را محکوم به تسلیم خانه کند چون اصلاً قرار داد وقف صحیحی ایجاد نشده است. در عقود عینی همچون وقف و هبه 3 رکن ایجاب، قبول و قبض(دریافت کردن) میبایست انجام شود تا بگوییم عقد وقف یا هبه صورت گرفته.
و- ایراد عدم مشروعیت مورد دعوا
در صورتی که موضوع دعوا، نامشروع و غیرقانونی باشد امکان طرح دعوا و مطالبۀ آن وجود ندارد، فرض کنید شخصی مبلغی را بابت خرید مشروبات الکلی به دیگری میپردازد اما او از تحویل مورد معامله خودداری میکند در این فرض شخص نمیتواند دعوای مطالبه مشروبات الکلی اقامه کند، چرا که موضوع یا همان مورد دعوا مشروع نیست لذا دادگاه با استناد به ایراد عدم مشروعیت مورد دعوا قرار رد دعوا صادر مینماید.
ز- ایراد جزمی نبودن دعوا
خواهان میبایست نسبت به حقی که بر آن ادعا دارد، قاطع و استوار باشد، بنابراین اگر صرفاً احتمال دهد که حق دارد و از آن مطمئن نباشد نمیتواند بر اساس احتمال اقامۀ دعوا نماید. در واقع اگر اقامۀ دعوا ظنی و احتمالی باشد با قرار رد دعوا موجه خواهد شد.
ح- ایراد عدم رعایت مهلت قانونی
اصل بر این است که برای اقامۀ دعاوی حقوقی مهلتی وجود ندارد مگر این که قانونگذار برای دعوای خاصی مهلت تعیین نموده باشد. ایراد عدم رعایت مهلت قانونی از قواعد آمره است بنابراین نیازی نیست که حتماً خوانده این ایراد را وارد نماید. در صورتی که خواهان دعوا را خارج از مهلت و موعد مقرر قانونی، اقامه نمایددادگاه رأساً با احراز عدم رعایت مهلت قانونی، قرار رد دعوا صادر میکند.
ط- ایراد امر قضاوت شده
منظور از اعتبار امر قضاوت شده این است که در دعوایی، حکم قطعی صادر شده باشد، چه حکم صادره صحیح باشد چه اشتباه در هر صورت امکان رسیدگی مجدد به آن دعوا وجود ندارد.
تصور کنید حسن علیه رضا در خصوص زمینی دعوای خلع ید اقامه نموده است و دادگاه پس از رسیدگی حکم قطعی مبنی بر بی حقی حسن صادر میکند. چنانچه حسن مجدداً همان دعوا را علیه رضا اقامه کند، دعوای وی مشمول امر قضاوت شده و قرار رد دعوا صادر میگردد. در دعوا دوم که علی اقامه نمود خواهان و خوانده دعوا همان اصحاب دعوای قبلی، موضوع دعوا همان موضوع دعوای قبلی و همچنین در خصوص پرونده در همان دادگاه یا دادگاه دیگری، رسیدگی شده و حکم قطعی صادر گردید است و با توجه این که حکم قطعی نقطه پایان هر دعوایی است در صورت صدور آن دعوا مجدداً قابل رسیدگی نخواهد بود.
ی- استرداد دعوا توسط خواهان
اگر خواهان، دعوای خود را تا زمانی که دادرسی تمام نشده است مسترد نماید. در صورت استرداد، قرار رد دعوا صادر میگردد. چناچه خواهان پس از ختم مذاکرات بخواهد دعوا را استرداد کند در صورتی ممکن است که خوانده راضی باشد و یا خواهان از دعوای خود به کلی صرف نظر نماید. در این صورت دادگاه قرار سقوط دعوا صادر مینماید نه قرار رد دعوا.
قرار رد دعوا دادگاه تجدیدنظر
چناچه خواهان در مرحله بدوی شرایط قانونی تنظیم دادخواست را رعایت نکرده باشد و یا در صورت وجود نقص در دادخواست در موعد مقرر قانونی نسبت به رفع نقص آن اقدام نکند در مرحله تجدیدنظر رأی نقض میگردد. دادگاه تجدیدنظر در این شرایط به خواهان (دادخواست دهنده بدوی) اخطار میکند که ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ نسبت به رفع نقص اقدام نماید. در صورت عدم اقدام و همچنین درصورتی که سمت دادخواست دهنده محرز نباشد دادگاه تجدیدنظر رأی صادره را نقض و قرار رد دعوای بدوی را صادر مینماید.
پرسش و پاسخ مرتبط
آیا با صدور قرار دعوا میتوان دوباره طرح دعوا کرد؟
بله. در مواردی که امکان رفع ایرادات و موانع میسر میباشد مانند ایراد عدم اهلیت خواهان، ایراد عدم سمت و غیره در صورت رفع موانع و ایرادات امکان تجدید دادخواست و طرح مجدد دعوا وجود دارد.
قرار رد دعوا چیست؟
یکی از آرای قضایی است که حکم نمیباشد و اختلاف میان طرفین را حل نمیکند و تنها به وجود برخی موانع و ایرادات موجب قطع ارتباط دعوا با مرجع رسیدگی کننده به پرونده میشود.
“گروه تولید محتوای تخصص لاوین- سمانه جعفرپور”
