تمامی دادگاه‌ها صلاحیت رسیدگی به تمامی دعاوی را ندارند. از این رو شما باید پیش از اقامه دعوا بدانید کدام دادگاه از نظر ذاتی و محلی صلاحیت رسیدگی به کدام دعوا را دارد. در ادامه مطالب مفیدی و کاربردی را در خصوص موضوع صلاحیت ذاتی و محلی (نسبی) دادگاه ها به شما ارائه می دهیم.
توصیه می‌شود اگر در رابطه با موضوع صلاحیت ذاتی و محلی (نسبی) دادگاه ها نیاز به مشاوره حقوقی آنلاین دارید، به سایت گروه حقوقی لاوین وارد شوید. همچنین می‌توانید جهت مشاوره حقوقی حضوری یا ارجاع پرونده به وکیل پایه یک دادگستری تهران با دفتر گروه حقوقی لاوین تماس بگیرید. وکلای متخصص ما در دپارتمان های تخصصی گروه حقوقی لاوین آماده ارائه خدمات حقوقی با کیفیتی متفاوت در این رابطه به شما می‌باشند.
فهرست مطالب
توصیف واژه صلاحیت ذاتی و محلی
از منظر قانونگذار، مقصود از واژه صلاحیت آن است که کدام دادگاه صالح به رسیدگی به دعاوی حقوقی یا کیفری و یا اداری شما است. این موضوع از این منظر دارای اهمیت است که اگر رأی از مرجع غیر صالح صادر شود، امکان بطلان یا نقض رأی در مراحل بعدی رسیدگی وجود دارد؛ از این رو شما باید دعوای حقوقی یا کیفری خود را در دادگاهی مطرح نمایید که مطابق با قانون صالح به رسیدگی به دعوای شما باشد.
هرچند تشخیص صلاحیت یا عدم صلاحیت رسیدگی به دعوایی که نزد دادگاهی مطرح می‌شود با خود آن دادگاه است، اما تشخیص دادگاه صالح قبل از طرح دعوا توسط خود شما، از هدر رفتن زمان و سرمایه شما جلوگیری می‌کند. جهت طرح دعوا در دادگاه صالح، شما باید صلاحیت را از دو منظر ذاتی و محلی تشخیص دهید.
صلاحیت ذاتی
منظور از صلاحیت ذاتی آن است که دعوای شما باید در چه مرجعی طرح شود: در مراجع قضایی (حقوقی یا کیفری) یا اداری؛ در مراجع عمومی یا اختصاصی؛ در مراجع نخستین (بدوی) یا تجدیدنظر. در تشخیص صلاحیت ذاتی جهت طرح دعوای خود در مرجع صالح شما باید مراحلی را طی نمایید:
گام اول در تعیین صلاحیت ذاتی
در ابتدا باید مرجع دعوا را از منظر قضایی بودن (حقوقی یا کیفری) یا اداری بودن تشخیص دهید. مراجع قضایی مانند دادگاه عمومی به دعاوی حقوقی و کیفری و مراجع اداری مانند دیوان عدالت اداری به دعاوی اداری رسیدگی می‌کنند. دعوای قضایی به دو دسته دعاوی حقوقی و کیفری تقسیم می‌شود.
دعاوی کیفری به دعاوی گفته می‌شود که مربوط به جرم و مجازات می‌شوند مانند دعوای سرقت، قتل، اختلاس، کلاهبرداری و غیره؛ بر‌خلاف دعاوی کیفری، دعاوی حقوقی فارغ از وصف مجرمانه هستند و برای جبران حق تضییع شده یا جبران خسارت یا تعیین و تکلیف موضوعی نزد دادگاه مطرح می‌شوند؛ مانند دعوای طلاق، مهریه، افراز ملک مشاع، ارث، وصیت و اجاره، خریدوفروش و غیره. در مقابل دعاوی قضایی، دعاوی اداری وجود دارند. دعاوی اداری، دعاوی هستند که حداقل یک طرف دعوا اداره یا نهاد‌های دولتی است.
در رأس دادگاه‌های اداری، دیوان عدالت اداری وجود دارد. امکان شکایت در دیوان عدالت اداری فراهم است. دیوان عدالت اداری به شکایات، تظلمات و اعتراضات مردم نسبت به مأموران، ادارات و آیین‌نامه‌های دولتی خلاف قانون یا شرع یا خارج از حدود اختیارات مقام تصویب کننده رسیدگی می‌نماید.
گام دوم در تعیین صلاحیت ذاتی
پس از تشخیص مرجع دعوا از منظر قضایی بودن یا اداری بودن، شما باید مرجع دعوا را از جهت عمومی یا اختصاصی بودن تفکیک نمایید. مرجع عمومی، مرجعی است که صلاحیت رسیدگی به کلیه امور جز آنهایی که در صلاحیت مراجع اختصاصی قرارگرفته را دارا می‌باشد. در دعاوی قضایی، دادگاه عمومی، مرجع عمومی است. ازجمله دادگاه‌های اختصاصی قضایی می‌توان به دادگاه‌های انقلاب، نظامی، دادگاه ویژه روحانیت و دادگاه خانواده اشاره کرد. در دعاوی اداری، دیوان عدالت اداری مرجع عمومی است. از جمله مراجع اداری اختصاصی نیز می‌توان به هیئت حل اختلاف مالیاتی، کمیسیون ماده 100 شهرداری، هیئت نظارت ثبت اشاره کرد.
گام سوم در تعیین صلاحیت ذاتی
پس از تشخیص مرجع عمومی یا اختصاصی، شما باید دعوا را ابتدا در مراجع نخستین (بدوی) و جهت اعتراض در مراجع تجدیدنظر مطرح نمایید و نمی‌توانید بدواً دعوا را در مراجع تجدیدنظر طرح کنید. مرجع نخستین (بدوی) مرجعی است که شما باید ابتدائاً دادخواست یا شکایت خود را در آن مطرح نمایید. مرجع تجدیدنظر دادگاهی است که جهت اعتراض به رأی دادگاه نخستین شما به آن رجوع می‌کنید. مراجع تجدیدنظر در حقوق ایران در دعاوی کیفری، حقوقی و اداری دارای قواعد خاص مربوط به خود هستند.
مثال جهت تشخیص صلاحیت ذاتی
علی در تهران یک قطعه زمین را با برادر خود به صورت مشاع (ملک مشترک یا تقسیم نشده) شریک است. علی در نظر دارد تا این ملک را با برادر خود تقسیم نماید و آن را حالت شراکتی بیرون آورد اما برادر او مخالف است. ازاین‌رو علی قصد دارد از مرجع صالح تقاضای افراز نماید.
گام اول
علی باید مرجع صالح را از منظر قضایی بودن (حقوقی یا کیفری) یا اداری بودن تشخیص دهید. ازآنجایی‌که این اختلاف بین دو شخص است و هیچ کدام از دو طرف دعوا نهاد دولتی نیستند مرجع صالح نمیتواند اداری باشد؛ بنابراین مرجع صالح قضایی است. ازآنجایی‌که مخالفت با تقسیم ملک نیز جرم نیست، مرجع صالح، مرجع قضایی کیفری نیز نمی‌باشد. در نتیجه، مرجع صالح، مرجع قضایی حقوقی است.
گام دوم
علی باید مرجع دعوا را از جهت عمومی بودن یا اختصاصی بودن تشخیص دهد؛ مرجع صالح که مرجع قضایی حقوقی است، از نوع عمومی است یا اختصاصی؟ همان‌طور که گفته شد مرجع عمومی، مرجعی است که صلاحیت رسیدگی به کلیه امور جز آنهایی که در صلاحیت مراجع اختصاصی قرارگرفته را دارا می‌باشد.
در این موضوع اگر جریان ثبتی ملک به پایان رسیده باشد علی باید جهت درخواست افراز به اداره ثبت به‌عنوان مرجع اختصاصی مراجعه نماید؛ چراکه درخواست افراز ملک مشاع که جریان ثبتی آن خاتمه یافته در صلاحیت واحد ثبتی محل وقوع ملک است؛ بنابراین از صلاحیت دادگاه عمومی خارج است. حال اگر جریان ثبتی ملک به پایان نرسیده باشد، علی باید جهت درخواست افراز به دادگاه عمومی مراجعه کند؛ چراکه مرجع عمومی صالح به رسیدگی به تمامی دعاوی است و موضوع مذکور در صلاحیت مراجع اختصاصی قرار نگرفته است.
گام سوم
علی باید دعوا را ابتدا در مرجع نخستین مطرح نماید. در این موضوع اگر جریان ثبتی ملک به پایان رسیده باشد، علی باید به مرجع قضایی حقوقی اختصاصی که در این موضوع اداره ثبت است مراجعه نماید و اگر جریان ثبتی ملک به پایان نرسیده باشد، علی باید به مرجع قضایی حقوقی عمومی که صلاحیت رسیدگی نخستین (بدوی) به موضوع را دارد مراجعه نماید و نمیتواند از ابتدا در مرجع تجدیدنظر درخواست افراز دهد.
صلاحیت محلی
پس از طی کردن گام های اول تا سوم شما تشخیص می‌دهید که دعوای خود را در کدام مرجع مطرح نمایید. پس از تشخیص این امر، شما با این سؤال مواجه می‌شوید که دعوای خود را در کدام یک از این مراجع که در سراسر ایران تشکیل شده‌اند مطرح نمایید؟
صلاحیت محلی در دعاوی قضایی و اداری متفاوت است. در دعاوی قضایی کیفری صلاحیت محلی با دادگاهی است که جرم در حوزه آن به وقوع پیوسته است. صلاحیت محلی دادگاه در رسیدگی به دعاوی حقوقی با دادگاهی است که خوانده دعوی در آن اقامت دارد یا مال غیرمنقول در آن واقع‌شده است یا در قراردادی طرفین دادگاهی را صالح قلمداد نموده‌اند. تشخیص صلاحیت محلی در مراجع اختصاصی نیز با دشواری روبه‌رو نیست. برای مثال، اگر جریان ثبتی ملک به پایان رسیده باشد، علی جهت افراز ملک خود باید به اداره ثبت محل وقوع ملک مراجعه نماید. دیوان عدالت اداری نیز به‌عنوان مرجع عمومی دعاوی اداری، از صلاحیت محلی عام برخوردار است.
پرسش و پاسخ مرتبط
صلاحیت ذاتی چیست؟
منظور از صلاحیت ذاتی آن است که دعوای شما باید در چه مرجعی طرح شود: در مراجع قضایی (حقوقی یا کیفری) یا اداری؛ در مراجع عمومی یا اختصاصی؛ در مراجع نخستین (بدوی) یا تجدیدنظر.
صلاحیت محلی چیست؟
صلاحیت محلی دادگاه ها به این معنا است که کدام یک از دادگاه های سراسر کشور که صلاحیت ذاتی رسیدگی به یک دعوا را دارند، صالح به رسیدگی به آن دعوا است.
“گروه تولید محتوای تخصصی لاوین– سجاد اسفندیاری”
