صادرکننده چک می‌تواند صاحب حساب باشد یا شخصی به نمایندگی از صاحب حساب اقدام به امضا و صدور چک کند. صدور چک به نمایندگی بیشتر در شرکت ها و مؤسسات (اشخاص حقوقی) اتفاق می‌افتد. در اشخاص حقوقی، مدیران دارنده حق امضا از جانب شخص حقوقی هستند و به نمایندگی و نیابت از شرکت اقدام به صدور چک می‌کنند. البته گاه ممکن است یک شخص حقیقی نیز که صاحب حساب است به شخص دیگر وکالت در صدور چک اعطا کند. در این نوشتار از سایت گروه حقوقی لاوین به موضوع صدور چک به نمایندگی و حدود مسئولیت هریک از نماینده و صاحب حساب خواهیم پرداخت؛ خوانش این نوشتار به تمامی افراد توصیه می‌شود.
فهرست مطالب
حدود مسئولیت نماینده در صدور چک به نمایندگی
چنانچه شخصی به نمایندگی از صاحب حساب اقدام به صدور چک کند، برای دارنده 4 روش وصول چک وجود دارد که در هر روش حسب مورد، باید دعوی خود را به طرفیت نماینده یا صاحب حساب یا نماینده و صاحب حساب متضامناً اقامه کند:
1- در صدور چک به نمایندگی، در روش طرح دعوای حقوقی مطالبه وجه چک، صدور اجراییه ثبتی یا اجراییه فوری دادگاه، صادرکننده یعنی کسی که چک را امضا زده و صاحب حساب (اصیل یا شرکت) متضامناً مسئول پرداخت چک خواهند بود؛
2- در صدور چک به نمایندگی، در روش طرح دعوای کیفری، صرفاً نماینده قابل تعقیب کیفری است؛ مگر اینکه این نماینده ثابت کند که عدم پرداخت، منتسب به عمل صاحب حساب یا وکیل و نماینده بعدی اوست.
3- از حیث سوء اثر از چک، سوء اثر چک هم متوجه نماینده است هم صاحب حساب؛ یعنی هر دو از بسیاری از خدمات بانکی محروم خواهند شد؛ مگر اینکه نماینده ثابت کند که عدم پرداخت، منتسب به عمل صاحب حساب است. در این صورت فقط صاحب حساب مسئول خواهد بود.
شرط مسئولیت نماینده در صدور چک به نمایندگی
برای مسئول دانستن نماینده یعنی مدیر یا همان کسی که از سوی صاحب حساب (اصیل)، وکالت برای صدور چک دارد، چند حالت را باید در نظر بگیریم:
الف- در صدور چک به نمایندگی، اگر نماینده در حدود اختیارات اعطا شده اقدام به صدور چک کند، صاحب حساب و نماینده متضامناً مسئول پرداخت وجه چک می‌شوند؛
ب- در صدور چک به نمایندگی، اگر نماینده خارج از حدود اختیار اقدام به صدور چک کرده باشد، صرفاً نماینده مسئولیت دارد و صاحب حساب نسبت به آن قسمت از مبلغ چک که فراتر از حدود اختیار نماینده صادر شده مسئول نیست. به طور مثال اگر نماینده یا مدیر شرکتی، صرفاً اختیار صدور چک تا مبلغ یک میلیارد تومان داشته باشد، اقدام به صدور چکی با مبلغ بیشتر کند، صاحب حساب صرفاً تا مبلغ یک میلیارد تومان مسئولیت دارد و نسبت به مبلغ مازاد مدیر مسئول پرداخت می‌شود.
نماینده دارای حق توکیل
اگر صاحب حساب برای صدور چک به نماینده وکالت با حق توکیل به غیر بدهد و نماینده با استفاده از این اختیار، وکیل دیگری نصب کند و این وکیل دوم چکی را به نمایندگی صاحب حساب صادر نماید، در این صورت صاحب حساب و وکیل دوم متضامناً مسئول پرداخت چک هستند. وکیل اول هیچ مسئولیتی ندارد؛ چراکه او اقدام به صدور و امضای چک نکرده است.
شرط عدم مسئولیت از سوی نماینده در صدور چک به نمایندگی
در صورتی که شرکت یا صاحب حساب به نماینده خود اختیار صدور چک بدهد، نماینده می‌تواند شرط کند مسئول پرداخت نباشد؛ چراکه مسئولیت نماینده مقتضای ذات اسناد تجاری نیست؛ یعنی شرط عدم مسئولیت از سوی نماینده صحیح است و موجب بطلان عمل صدور چک یا نمایندگی نمی‌شود.
صدور چک در فرض نمایندگان متعدد
چنانچه صاحب حساب به دو یا چند نفر اختیار صدور چک به نمایندگی بدهد، حالات زیر را می‌توان در نظر گرفت:
الف- در صورتی که صرفاً یکی از نمایندگان اقدام به صدور چک کند، فقط همان نماینده مسئولیت دارد.
ب- در صورتی که کلیه نمایندگان اقدام به صدور چک کنند، اصل بر این است که کلیه مدیران همراه با شرکت مسئول پرداخت وجه چک می‌باشند؛ به عبارت دیگر دارای مسئولیت تضامنی هستند.
ج- در صورتی که مقرر شده باشد که چک با امضای دو مدیر یا نماینده صادر شود و فقط یک مدیر چک را امضا کند، در فرض ثبت چک در سامانه صیاد، این چک به دلیل نقص امضا قابل پرداخت نیست و گواهینامه عدم پرداخت صادر می‌شود.
بنابراین با توجه به اینکه صاحب حساب (شرکت) شرط کرده که چک با امضای دو مدیر صادر شود و خلاف این عمل شده، صاحب حساب و نماینده‌ای که چک را امضا نکرده است هیچ مسئولیتی ندارد و فقط نماینده‌ای که اقدام به صدور و امضای چک کرده است مسئولیت دارد. البته این در صورتی است که دارنده به این موضوع که چک باید با امضای دو مدیر صادر شود آگاهی نداشته باشد، در غیر این صورت با استناد به قاعده اقدام، حتی مدیر امضا کننده نیز مسئول پرداخت وجه چک نخواهد بود.
د- در صورتی که شرط شده باشد که چک با امضای دو مدیر یا نماینده صادر شود و فقط یک مدیر چک را امضا کند، در فرض عدم ثبت چک در سامانه صیاد، همانند مورد فوق چک به دلیل نقص امضا قابل پرداخت نیست. ولی از آنجا که چک در سامانه ثبت نشده و در واقع فرآیند صدور چک کامل نیست، چک مذکور، صادر شده محسوب نشده و گواهی عدم پرداخت هم صادر نمی‌شود.
پرسش و پاسخ مرتبط
اگر چکی به نمایندگی صادر شود، چه کسی مسئول پرداخت چک است؟
اگر چکی به نمایندگی صادر شود، از حیث طرح دعوای حقوقی، صدور اجراییه ثبتی یا اجراییه فوری دادگاه، صادرکننده یعنی کسی که چک را امضا زده و صاحب حساب (اصیل یا شرکت) متضامناً مسئول پرداخت چک خواهند بود. ولی از حیث دعوای کیفری، صرفاً نماینده قابل تعقیب کیفری است؛ مگر اینکه ثابت کند که عدم پرداخت، منتسب به عمل صاحب حساب یا وکیل و نماینده بعدی اوست.
در صورتی که در اساسنامه شرکت مقرر شده باشد که چک با امضای دو مدیر یا نماینده صادر شود و فقط یک مدیر چک را امضا کند چه کسی مسئول چک است؟
در فرض ثبت چک در سامانه صیاد، این چک به دلیل نقص امضا قابل پرداخت نیست و گواهینامه عدم پرداخت صادر می‌شود و با توجه به اینکه صاحب حساب (شرکت) شرط کرده که چک با امضای دو مدیر صادر شود و خلاف این عمل شده، صاحب حساب و نماینده‌ای که چک را امضا نکرده است مسئولیتی ندارد. در نتیجه فقط نماینده‌ای که اقدام به صدور و امضای چک کرده مسئول است.
“گروه تولید محتوای تخصصی لاوین– فروغ رضایی وکیل پایه یک دادگستری”
