طبق ماده 234 قانون مدنی، شروط ضمن عقد ممکن است به سه صورت باشند: شرط صفت، شرط فعل، شرط نتیجه. در این نوشتار از لاوین، به بررسی و تعریف شرط فعل و ذکر مصادیقی از آن می‌پردازیم.
فهرست مطالب
شرط فعل چیست؟
شرط فعل به این معنا است که در قرارداد، انجام یا عدم انجام عملی بر یکی از طرفین که او را «مشروط علیه» می‌گوییم، شرط شود.
اقسام شروط فعل
شرط فعل انواعی دارد:
1- شرط فعل مادی مثبت
2- شرط فعل مادی منفی
3- شرط فعل حقوقی مثبت
4- شرط فعل حقوقی منفی
به عنوان مثال، “من دو ویلا را می‌فروشم به شرطی که بین ویلاها دیوار نکشید.” یک شرط مادی منفی خواهد بود. یا مثلا “من اینجا را می‌فروشم به شرط اینکه آن را اجاره ندهی” شرط فعـل حقوقی منفی خواهد بود.
به طور کلی در شروط فـعل منفی، یا کاری مادی نباید انجام شود(شرط فـعل مادی منفی) و یا عمل حقوقی نباید انجام گردد.(شـرط فعل حقوقی منفی) در شروط فعل مثبت نیز، باید کار مادی یا عمل حقوقی‌ای انجام شود.
ضمانت اجرای تخطی از شرط فعل
اگر کسی که باید شرط را انجام دهد، آن را انجام ندهد، سه ضمانت اجرا برای او پیش بینی شده است. لازم به ذکر است که این سه ضمانت اجراء جنبهء ترتیبی دارند. یعنی باید ابتداء از ضمانت اجرای اولی شروع کرد و اگر این روش ما را به نتیجه مطلوب نرساند، از ضمانت اجرای مرحلهء بعد استفاده می‌کنیم. این سه ضمانت اجرا عبارت‌اند از:
1- الزام مشروط علیه
2- انجام شرط به خرج مشروط علیه
3- فسخ قرارداد
ضمانت اجرای تخلف از شرط را در دو دسته‌ی کلی می‌توان بررسی کرد:
1- تخلف از شرط صفت و نتیجه: حق فسخ
2- تخلف از شرط فعل: الزام مشروط علیه
بسیاری از نظام‌های حقوقی به فکر دادن حق فسخ هستد و در مقابل تعداد دیگری همیشه به دنبال الزام‌اند. در نظام حقوقی ما در مورد شرط صفت و نتیجه ابتدا حق فسخ وجود دارد اما در مورد شرط فـعل، در قدم اول الزام از مشروط علیه خواسته خواهد شد.
ماده 237 قانون مدنی به شـرط فعل و ضمانت اجرای الزام مشروط علیه اشاره دارد، علاوه بر آن ماده 238 قانون مدنی نیز
به این نکته اشاره میکند که اگر فعل قائم به شخص نباشد به هزینه‌ی مشروط علیه توسط دیگری انجام خواهد شد. اما اگر اجبار مشروط علیه ممکن نباشد و امکان انجام فعل توسط دیگری به هزینه‌ی مشروط علیه نیز ممکن نباشد و عمل قائم به شخص باشد، ماده 239 قانون مدنی برای مشروط له حق فسخ قائل شده است. اگر یکی از این شرط‌ها باطل باشد و مشروط‌له از این موضوع باخبر نباشد، می‌تواند عقد را فسخ کند. در صورتی که از این موضوع باخبر بوده باشد، حق فسخ معامله را نخواهد داشت.
فسخ قراداد
بنابراین اگر نه بتوانیم مشروط علیه را الزام کنیم و نه بتوانیم تعهد را به خرج مشروط عليه توسط شخص ثالث به اجرا درآوریم، چاره ای جز فسخ قراردادی که شرط ضمن عقد در ضمن آن گنجانده شده است باقی نمی‌ماند. ماده ۲۳۹ قانون مدنی بیان می‌دارد:
الف- اگر کار، قائم به شخص باشد و مشروط علیه آن را انجام ندهد و الزام او ممکن نباشد، قرارداد توسط مشروط له قابل فسخ است. بنابراین نیاز به انجام عمل به خرج مشروط علیه توسط شخص ثالث نیست.
ب- برای فسخ قرارداد اعلام ارادۀ مشروطُله کافی است و نیاز به حکم دادگاه نمی‌باشد. اراده مشروطُله است که موجب فسخ قرارداد می‌شود و دادگاه صرفا احراز میکند که شرایط فسخ وجود داشته است یا خیر. بنابراین در صورتی که شرایط فسخ وجود داشته باشد، دادگاه حکمی مبنی بر تایید فسخ قرارداد صادر میکند.
پرسش و پاسخ مرتبط
شرط فعل چیست؟
شـرط فعل به این معنا است که در قرارداد، انجام یا عدم انجام عملی بر یکی از طرفین شـرط شود.
شرط فعل مادى منفى چیست؟
در این نوع شـرط، عدم انجام یک فـعل مادی را بر مشروط علیه شـرط می‌کنیم. مانند آن که ماشینی به شخصی اجاره داده می‌شود و شرط می‌شود که مستأجر با آن وسیله‌ای حمل نکند.
“گروه تولید محتوای تخصصی لاوین– ملیکا میرزایی”
