در حوزه حقوق مالکیت معنوی، هر دارنده اثر از مزایای مادی و معنوی اثر خود برخوردار می‌شود. نویسندگان و اهل قلم به منظور نوشتن و چاپ اثر خود زحمات بسیار را متحمل شده و به علاوه هزینه‌های مادی و معنوی بسیار مصروف هدف خود می‌کنند. بنابراین اثر وی باید مورد حمایت باشد؛ چنانچه فردی بدون اجازه صاحب اثر اقدام به کپی کردن قسمتی از نوشته و آن را به نام خود منتشر یا به گونه ای غیر قانونی از آن سوءاستفاده نماید، عمل وی سرقت ادبی محسوب شده و مطابق قانون مطبوعات و قانون مجازات اسلامی، قابل تعقیب و مجازات است.
در این نوشتار از سایت حقوقی لاوین با این مفهوم و مقررات مربوط به آن و مجازات آن آشنا خواهیم شد؛ در صورتی که در خصوص این موضوع به دریافت مشاوره حقوقی از وکیل یا پذیرش وکالت در دادگاه نیاز دارید، بر روی آیکون مناسب در زیر کلیک نمایید.
سرقت ادبی چیست؟
مطابق تبصره ماده ۶ قانون مطبوعات «سرقت ادبی عبارت است از نسبت دادن عمدی تمام یا بخش قابل توجهی از آثار و نوشته‌های دیگران به خود یا غیر ولو به صورت ترجمه.»
بنابراین هرگونه کپی، انتشار و استفاده از آثار ادبی بدون تغییر و بدون اجازه صاحب اثر، از قبیل مقاله، ایده، تصویر، عکس، جدول، سرقت ادبی نام دارد. در این جرم، فردی اثری را که حاصل فکر و تلاش فرد دیگری است به نام خود منتشر کرده یا بدون ذکر نام صاحب اثر از آن استفاده نماید. لازم به ذکر است که سرقت مطالب ادبی مثل مقاله، پایان نامه نیز سرقت ادبی محسوب می‌شود.
انواع سرقت ادبی
سرقت ادبی با توجه به این که به چه نحوی محقق می‌شود انواع مختلفی دارد که عبارت است از:
الف- سرقت ادبی منبع محور
چنانچه پژوهشگران در مقاله و محتوای خود به یک منبع اشتباه ارجاع دهند یا آن که متن و مطلب را به منبعی که اصلاً وجود ندارد ارجاع دهند، سرقت ادبی منبع محور محقق می‌شود.
ب- سرقت ادبی با بازنویسی
در این نوع سرقت، متن و محتوا با اندکی تغییر و دست‌کاری جزیی عبارات و واژه‌ها به نام دیگری منتشر می‌شود. یعنی حتی در فرض تغییر واژه‌ها و جمله‌ها باز ایده و فکر موجود در محتوا، متعلق به شخصی دیگر است.
ج- سرقت ادبی جهانی
سرقت ادبی جهانی زمانی واقع می‌شود که شخصی برای نگارش مقاله و محتوا استخدام شده و وی اقدام به نوشتن متن یا محتوا یا مقاله به نام شما با استفاده از منابع اشخاص دیگر می‌کند.
د- سرقت ادبی مستقیم
سرقت ادبی مستقیم یعنی انتشار اثر فردی دیگر به نام خود، بدون کوچک‌ترین تغییر. در این نوع از سرقت، شخص ادعا می‌کند که صاحب اثر است در حالی که هیچ دخالتی در ایجاد اثر نداشته است.
ه- سرقت ادبی موزاییکی
در سرقت ادبی موزاییکی سارق از محتوای دیگران در تلفیق با محتوای خودش استفاده می‌کند. یعنی عبارات خود و عبارات شخص دیگر را در کنار هم قرار می‌دهد به نحوی که کشف قسمت های اصیل از قسمت‌های غیر اصیل دشوار یا غیرممکن می‌شود.
و- سرقت ادبی ایده؛
استفاده از ایده‌های دیگران برای تولید مقاله یا هر اثر دیگر از نمونه‌های سرقت ادبی است. به کار بردن ایده‌های شخص دیگر می‌تواند با به‌کارگیری بی‌کم و کاست ایده آن‌ها توأم باشد. در نظر داشته باشیم که سرقت ایده با الهام‌گرفتن تفاوت دارد؛ در الهام‌گرفتن فرد با نگاه و انگیزه‌ای که از اثر دیگران به دست می‌آورد، اثری نو و بدیع خلق می‌کند اما در سرقت ایده از دستاورد و ایده دیگری سوء استفاده می‌شود.
ز- سرقت ادبی تصادفی
منظور سرقتی است که شخص ناآگاهانه از ایده دیگری استفاده می‌کند. اشتباه و سهل‌انگاری می‌تواند موجبات سرقت تصادفی را فراهم کند. بنابراین علم و عمد در استفاده از ایده و محتوای دیگران اهمیتی ندارد و صرف استفاده از ایده یا نوشته دیگران حتی به شکل تصادفی و ناآگاهانه نیز سرقت ادبی محسوب شده و مستوجب مجازات است.
ح- سایه نویسی
سایه‌نویسی نوعی سرقت ادبی است که فرد به سفارش افراد دیگر و برای آن‌ها نویسندگی می‌کند و داستان، کتاب، مقاله، گزارش و محتوایی از این نوع برای ایشان می‌نویسد؛ اثر خلق شده به نام سفارش‌دهنده ثبت و منتشر می‌شود. برای نمونه می‌توان از نویسندگان متن سخنرانی سیاست‌مداران نام برد.
نرم افزارهای تشخیص سرقت ادبی
استفاده از ابزارها و برنامه های تشخیص سرقت ادبی برای نویسندگان ضروری است. در ذیل برخی سایت‌ها و نرم‌افزارهای بررسی سرقت ادبی را معرفی می‌کنیم:
iThenticate -1؛
WriteCheck -2؛
Grammarly -3؛
Copyleaks -4؛
Turnitin -5؛
PlagTracker -6؛
PlagScan -7؛
Uni Check -8؛
Plagiarisma -9؛
CopyEscape -10؛
DupliChecker -11؛
Plagiarism Check -12.
مجازات سرقت ادبی
مطابق ماده ۲۳ قانون حمایت از حقوق مؤلفان «هر کس تمام یا قسمتی از اثر دیگری را که مورد حمایت این قانون است به نام خود یا به نام پدید آورنده، بدون اجازه او و یا عالماً عامداً به نام شخص دیگری غیر از پدیدآورنده نشر یا پخش یا عرضه کند به حبس تأدیبی از شش ماه تا ۳ سال محکوم خواهد شد.»
لازم است بدانیم که جرم سرقت ادبی، از جرایم قابل گذشت است یعنی شکایت شاکی برای تعقیب سارق ضروری است و دادستان بدون شکایت شاکی نمی‌تواند اقدام به تعقیب وی نماید.
مرجع رسیدگی‌کننده به سرقت ادبی
مرجع صالح برای طرح شکایت از جرم سرقت ادبی، دادسرای فرهنگ و رسانه واقع در تهران است؛ این دادسرا صرفاً در تهران دارای شعبه می‌باشد. بنابراین افراد در شهرستان‌ها برای طرح شکایت خود باید به دادسرای عمومی و انقلاب مراجعه نمایند.
پرسش و پاسخ مرتبط
مرجع شکایت از جرم سرقت ادبی کجاست؟
مرجع شکایت از سرقت ادبی در تهران دادسرای فرهنگ و رسانه و در استان های دیگر دادسرای عمومی و انقلاب می‌باشد.
مجازات سرقت ادبی چیست؟
مطابق قانون مجازات سرقت ادبی حبس تأدیبی از شش ماه تا ۳ سال می باشد.
“گروه تولید محتوای تخصصی لاوین– فروغ رضایی وکیل پایه یک دادگستری”
