فرجام خواهی مانند تجدیدنظرخواهی از جمله راه‌های اعتراض به آرای صادره از دادگاه‌ها می‌باشد. مطابق با ماده 366 قانون آیین دادرسی مدنی «رسیدگی فرجامی عبارت است از تشخیص انطباق یا عدم انطباق رأی مورد درخواست فرجام خواهی با موازین شرعی و مقررات قانونی». مرجع فرجام خواهی دیوان عالی کشور است. دیوان عالی کشور آرای مورد درخواست فرجام را مورد قضاوت قرار نمی‌دهد بلکه آرا را تنها از منظر مطابقت با موازین شرعی و مقررات قانونی بررسی می‌کند و در نتیجه یا رأی فرجام خواسته را ابرام (تأیید) می‌نماید یا آن را نقض می‌کند. در صورت نقض رأی نیز دیوان پرونده را مورد قضاوت قرار نمی‌دهد و آن را برای صدور رأی به مرجع صالح می‌فرستد.
برای آنکه درخواست فرجام خواهی محکوم علیه مورد پذیرش قرار گیرد، نه تنها رأی صادره از دادگاه باید از آرای قابل فرجام باشد بلکه مقررات مربوط به آن نیز باید رعایت گردد. در این نوشتار از سایت گروه حقوقی لاوین مقررات مربوط به درخواست فرجام خواهی را مورد بررسی قرار خواهیم داد. توصیه می‌شود این نوشتار را تا پایان مطالعه کنید.
فهرست مطالب
اصحاب دعوا فرجام خواهی
اصحاب دعوای فرجام خواهی عبارت‌اند از:
الف- فرجام خواه: هر یک از طرفین دعوا که از رأی صادره توسط دادگاه فرجام خواهی نماید را فرجام خواه می‌نامند. طرفین دعوا در صورتی می‌توانند از رأی دادگاه درخواست فرجام بنمایند که کلاً یا جزئاً محکوم شوند. همچنین آن‌ها تنها نسبت به آن قسمت از رأی از این حق برخوردار هستند که مبنی بر محکومیتشان است.
ب- فرجام خوانده: شخصی که از طرفین دعوا است و رأی کلاً یا جزئاً به نفع وی صادر شده است. این شخص می‌تواند خواهان یا خوانده‌ی دعوا و حتی وارد ثالث یا مجلوب ثالث باشد. شایان ذکر است که دخالت اشخاص ثالث در مرحله فرجام خواهی ممنوع است حتی در مورد ورود ثالث و جلب ثالث.
اشخاصی که حق فرجام خواهی دارند
مطابق با ماده 378 قانون آیین دادرسی مدنی افراد زیر می‌توانند از رأی صادره توسط دادگاه فرجام خواهی نمایند:
الف- طرفین دعوا؛
ب- قائم مقام طرفین دعوا؛
ج- نمایندگان قانونی طرفین دعوا؛
د- وکلای طرفین دعوا؛
ه- دادستان کل کشور.
مهلت فرجام خواهی
مطابق با ماده 397 قانون آیین دادرسی مدنی مهلت درخواست فرجام خواهی برای اشخاص ساکن ایران بیست روز است. این مهلت برای اشخاص مقیم خارج دو ماه می‌باشد. ابتدای این مهلت با توجه به این که رأی قابل فرجام را دادگاه نخستین صادر نماید یا دادگاه تجدیدنظر متفاوت است.
اگر رأی مذکور از دادگاه تجدیدنظر استان صادر شود، ابتدای این مهلت روز ابلاغ رأی می‌باشد. چنانچه این رأی را دادگاه نخستین صادر شود، مهلت مزبور از تاریخ پایان یافتن مهلت تجدیدنظر آغاز خواهد شد. در این خصوص تفاوتی ندارد که رأی حضوری یا حکم غیابی باشد. شایان ذکر است که اگر درخواست فرجام خواهی به دلیل مغایر بودن دو حکم باشد، ابتدای مهلت، تاریخ آخرین ابلاغ هر یک از دو حکم خواهد بود.
توجه نمایید که چنانچه درخواست فرجام خواهی خارج از مهلت قانونی تقدیم دادگاه صادر کننده‌ی رأی شود، به موجب قرار این دادگاه رد می‌شود. این قرار رد، ظرف بیست روز از تاریخ ابلاغ آن قابل اعتراض در دیوان عالی کشور است. رأی دیوان قطعی محسوب می‌شود.
آیین فرجام خواهی
طرفین دعوا در صورتی می‌توانند از رأی صادره توسط دادگاه فرجام خواهی کنند که جزئاً یا کلاً محکوم شوند. زمانی که حکم کلاً یا جزئاً علیه یکی از طرفین دعوا باشد، معمولاً این شخص درخواست فرجام می‌نماید. این نوع از درخواست فرجام خواهی فرجام اصلی نام دارد. همچنین قانون به شخصی که رأی دادگاه جزئاً علیه او صادر می‌شود اما به هر علتی فرجام خواهی نمی‌نماید، این امکان را فراهم می‌کند تا در صورت فرجام خواهی طرف مقابل، فرجام تَبَعی نماید. علاوه بر این دو نوع فرجام خواهی، در مواردی امکان فرجام خواهی از طریق دادستان کل کشور نیز وجود دارد.
1- فرجام اصلی
فرجام خواهی اصلی با تقدیم دادخواست به دادگاه صادر کننده‌ی رأی به عمل می‌آید. مدیر دفتر دادگاه مذکور باید دادخواست را در دفتر ثبت و رسیدی مشتمل بر نام فرجام خواه و طرف او و تاریخ تقدیم دادخواست با شماره ثبت به تقدیم کننده تسلیم و در روی کلیه برگ‌های دادخواست تاریخ تقدیم را قید نماید. تاریخ تقدیم دادخواست ابتدای فرجام خواهی محسوب می‌شود. لازم به ذکر است امروزه این عمل از طریق دفاتر خدمات قضایی انجام خواهد شد.
الف- تنظیم دادخواست فرجام خواهی
به هنگام تنظیم دادخواست فرجام خواهی، همانند دادخواست مرحله نخستین باید الزامات قانونی رعایت شود. در این راستا این موارد باید در دادخواست مذکور قید شود:
- نام و نام خانوادگی و اقامتگاه و سایر مشخصات فرجام خواه و وکیل او در صورتی که دادخواست را وکیل او داده باشد.
- نام و نام خانوادگی و اقامتگاه و سایر مشخصات فرجام خوانده؛
- حکم یا قراری که از آن درخواست فرجام شده است؛
- دادگاه صادر کننده‌ی رأی؛
- تاریخ ابلاغ رأی؛
- دلایل فرجام خواهی.
در صورتی که دادخواست تقدیمی به دادگاه دارای شرایط نخست نباشد، یعنی در دادخواست تقدیمی مشخصات فرجام خواه معین نشود و در نتیجه هویت دادخواست دهنده معلوم نباشد، دادخواست بلااثر باقی خواهد ماند و پس از انقضای مهلت بیست روزه‌ی فرجام خواهی به موجب قرار دادگاه صادر کننده‌ی رأی، رد می‌شود. این قرار به دیوار دفتر دادگاه صادر کننده‌ی رأی الصاق (چسباندن) خواهد شد و ظرف بیست روز از تاریخ الصاق قابل اعتراض در دیوان عالی کشور است. رأی دیوان عالی کشور قطعی محسوب می‌شود.
اما اگر در دادخواست تقدیمی به دادگاه دارای شرایط دوم تا ششم مذکور نباشد یا هزینه دادرسی آن پرداخت نگردد، دادخواست متوقف می‌شود. پس از توقف مدیر دفتر دادگاه ظرف دو روز از تاریخ رسید دادخواست نقایص آن را به طور مشخص به دادخواست دهنده اخطار می‌نماید. دادخواست دهنده از روز ابلاغ ده روز مهلت دارد تا نقایص را رفع نماید. در غیر این صورت دادخواست به موجب قرار دادگاه صادر کننده‌ی رأی، رد می‌شود. این قرار رد ظرف بیست روز از تاریخ ابلاغ آن قابل اعتراض در دیوان عالی کشور می‌باشد. رأی دیوان عالی کشور قطعی است.
ب- رسیدگی به دادخواست فرجام خواهی
مطابق با ماده 379 قانون آیین دادرسی مدنی در رسیدگی به فرجام خواهی چنانچه دادخواست فرجام خواهی تکمیل باشد، مدیر دفتر دادگاه یک نسخه از دادخواست و پیوست‌های آن را برای طرف دعوا، ارسال می‌کند تا ظرف بیست روز به طور کتبی پاسخ دهد. پس از انقضای مهلت یاد شده اعم از این که پاسخی برسد یا خیر، پرونده را همراه با پرونده‌ی مربوط به رأی فرجام خواسته به دیوان عالی کشور می‌فرستد.
در این خصوص می‌بایست این نکته را مدنظر قرار داد که درخواست فرجام خواهی، اجرای حکم را تا زمانی که نقض نشود به تأخیر نمی‌اندازد. اما اگر محکوم به مالی باشد مانند پول نقد یا تسلیم خودرو، در صورت لزوم به تشخیص دادگاه نخستین قبل از اجری حکم، از محکوم له تأمین مناسبی اخذ خواهد شد. محکوم له شخصی که حکم به نفع او صادر شده است. محکوم به نیز مالی است که مورد حکم واقع شده است.
همچنین در صورتی که محکوم به غیر مالی باشد مانند فسخ نکاح یا طلاق و به تشخیص دادگاه صادر کننده‌ی حکم، محکوم علیه تأمین مناسب بدهد، اجرای حکم تا صدور رأی فرجامی به تأخیر خواهد افتاد.
2- فرجام تبعی
مطابق با ماده 413 قانون آیین دادرسی مدنی فرجام خوانده می‌تواند در ضمن پاسخی که به دادخواست تقدیمی به دادگاه می‌دهد از حکمی که مورد اعتراض است نسبت به جهتی که آن را به ضرر خود یا خلاف موازین شرعی و مقررات قانونی می‌داند تبعاً درخواست رسیدگی فرجامی نماید. در این صورت این درخواست به فرجام خواه ابلاغ می‌شود که ظرف مهلت بیست روز به طور کتبی پاسخ دهد.
فرجام تبعی فقط در مقابل فرجام خواه و فقط از فرجام خوانده پذیرفته می‌شود. لازم به ذکر است اگر فرجام خواه دادخواست خود را استرداد نماید و یا دادخواست او رد شود، حق درخواست فرجام تبعی نیز ساقط می‌شود و اگر این درخواست قبلاً انجام شده باشد، بلااثر می‌گردد.
3- فرجام خواهی از طریق دادستان کل کشور
اگر از رأی قابل فرجام در مهلت مقرر قانونی فرجام خواهی نشود یا به هر علتی دادخواست تقدیمی رد شود اما یکی از طرفین دعوا مدعی خلاف شرع یا قانون بودن آن رأی باشد، می‌تواند از طریق دادستان کل کشور تقاضای رسیدگی فرجامی بنماید. تقاضای یاد شده مستلزم تقدیم دادخواست و پرداخت هزینه دادرسی است.
مهلت تقدیم دادخواست مذکور یک ماه است. ابتدای این مهلت حسب مورد از تاریخ انقضای مهلت فرجام خواهی یا قطعی شدن قرار رد دادخواست ابتدایی جهت فرجام خواهی یا ابلاغ رأی دیوان عالی کشور در خصوص تأیید قرار رد درخواست فرجامی می‌باشد. اگر دادخواست خارج از مهلت قانونی به دفتر دادستان کل کشور تقدیم شود، بلااثر خواهد ماند و مورد رسیدگی قرار نمی‌گیرد.
دفتر دادستان کل کشور دادخواست مذکور را دریافت و در صورت تکمیل بودن آن از جهت ضمایم و مستندات و هزینه دادرسی، آن را ثبت و به همراه پرونده اصلی به نظر دادستان کل کشور می‌رساند. اگر دادستان کل با مخالف شرع یا قانون بودن رأی موافق باشد، از دیوان عالی کشور درخواست نقض آن را می‌نماید.
اگر دادستان کل درخواست نقض رأی مورد بحث را به دیوان عالی کشور ارائه نماید، محکوم علیه می‌تواند با تقدیم گواهی لازم به دادگاه اجرا کننده رأی تقاضای توقف اجرای آن را بنماید. دادگاه مکلف است پس از اخذ تأمین مناسب دستور توقف اجرا را تا پایان رسیدگی دیوان عالی کشور صادر نماید.
اگر دادخواست تقدیمی به دفتر دادستان کل کشور ناقص باشد دفتر دادستان کل به تقدیم کننده دادخواست ابلاغ می‌کند که ظرف مدت ده روز از آن رفع نقص نماید. اگر در این مدت اقدامی جهت رفع نقص صورت نپذیرد، دادخواست بلااثر باقی خواهد ماند.
در پایان توصیه می‌شود جهت ارائه دخواست فرجام خواهی به دیوان عالی کشور، از خدمات وکیل دیوان عالی کشور بهره ببرید.
پرسش و پاسخ مرتبط
طرفین درخواست فرجام خواهی چه کسانی هستند؟
طرفین درخواست فرجام خواهی عبارت‌اند از فرجام خواه و فرجام خوانده.
مهلت فرجام خواهی چند روز است؟
مهلت درخواست فرجام خواهی برای اشخاص ساکن ایران بیست روز و برای اشخاص مقیم خارج دو ماه است. در صورتی که رأی مورد درخواست فرجام خواهی را دادگاه تجدیدنظراستان صادر نماید، ابتدای این مهلت روز ابلاغ رأی است. اما اگر این رأی را دادگاه نخستین صادر کند، مهلت مزبور از تاریخ پایان یافتن مهلت تجدیدنظر آغاز می‌شود.
“گروه تولید محتوای تخصصی لاوین– سجاد اسفندیاری”
