دادگاه اطفال و نوجوانان به عنوان یک نهاد قضایی مهم، برای حفظ حقوق و به ثمر رساندن عدالت در خصوص جرایمی که توسط اطفال و نوجوانان ارتکاب می‌یابد، ایفای نقش می‌کند. دادگاه اطفال و نوجوانان به بررسی پرونده‌های کودکان و نوجوانان می‌پردازد. این دادگاه با ارائه روش‌ها و تکنیک‌های ویژه برای بازپرسی و محاکمه اطفال و نوجوانان، سعی در بهره‌برداری از متدهایی مناسب برای تربیت و اصلاح آنان دارند.
در این نوشتار از سایت گروه حقوقی لاوین در رابطه با این موضوع اطلاعات جامع و کاملی را در اختیار شما قرار خواهیم داد. اگر در این خصوص به مشاوره حقوقی یا پذیرش وکالت در دادگاه نیاز دارید با وکیل کیفری گروه حقوقی لاوین مشورت نمایید.
فهرست مطالب
دادگاه اطفال و نوجوانان چیست؟
مطابق با ماده 294 قانون آیین دادرسی کیفری، دادگاه‌های کیفری به دادگاه‌های زیر تقسیم می‌شوند:
1- دادگاه کیفری یک؛
2- دادگاه کیفری دو؛
3- دادگاه انقلاب؛
4- دادگاه اطفال و نوجوانان؛
5- دادگاه‌های نظامی.
دادگاه اطفال نوجوانان در واقع دادگاه اختصاصی است. به عبارت دیگر دادگاهی است که صرفاً صلاحیت رسیدگی به جرایمی را دارد که در صلاحیت آن قرار دارد. این مرجع قضایی با حضور یک قاضی و یک مشاور تشکیل می‌شود و به کلیه جرایم اطفال و افراد کمتر از هجده سال تمام شمسی رسیدگی می‌نماید.
صلاحیت دادگاه اطفال و نوجوانان
کلیه جرایمی که اطفال و نوجوانان کمتر از هجده سال تمام شمسی مرتکب می‌شوند، غیر از جرایمی که در صلاحیت دادگاه کیفری یک ویژه رسیدگی به جرایم نوجوانان قرار دارد، در این دادگاه مورد رسیدگی قرار می‌گیرند و این دادگاه در رابطه با مجازات های اطفال و نوجوانان تصمیم‌گیری می‌نماید. ملاک صلاحیت این دادگاه سن مرتکب در زمان شروع به رسیدگی است. منظور از شروع به رسیدگی، تاریخی است که رئیس دادگاه پس از احراز صلاحیت، دستور تعیین وقت رسیدگی و احضار طرفین را صادر می‌نماید.
برای مثال اگر متهم در زمان ارتکاب جرم قتل 17 سال داشته باشد و در زمان شروع به رسیدگی 19 سال، به جرم او در دادگاه کیفری یک رسیدگی خواهد شد. با این وجود متهم از کلیه امتیازاتی که در دادگاه اطفال و نوجوانان اعمال می‌شود، بهره‌مند می‌گردد. تبصره 2 ماده 304 قانون آیین دادرسی کیفری در این خصوص بیان می‌دارد:
«هرگاه در حین رسیدگی سن متهم از هجده سال تمام تجاوز نماید، رسیدگی به اتهام وی مطابق این قانون در دادگاه اطفال و نوجوانان ادامه می‌یابد. چنانچه قبل از شروع به رسیدگی سن متهم از هجده سال تمام تجاوز کند، رسیدگی به اتهام وی حسب مورد در دادگاه کیفری صالح صورت می‌گیرد. در این صورت متهم از کلیه امتیازاتی که در دادگاه اطفال و نوجوانان اعمال می‌شود، بهره‌مند می‌گردد».
دادگاه کیفری یک ویژه رسیدگی به جرایم نوجوانان
در برخی موارد حتی اگر سن مرتکب در زمان شروع به رسیدگی کمتر از 18 سال تمام شمسی باشد، این دادگاه صلاحیت رسیدگی به جرم ارتکابی را ندارد. مطابق با ماده 315 قانون آیین دادرسی کیفری:
«جرائم مشمول صلاحیت دادگاه کیفری یک و همچنین انقلاب در مواردی که با تعدد قاضی رسیدگی می‌شود اگر توسط افراد بالغ زیر هجده سال تمام شمسی ارتکاب یابد در دادگاه کیفری یک ویژه رسیدگی به جرائم نوجوانان رسیدگی و متهم از کلیه امتیازاتی که در دادگاه اطفال و نوجوانان اعمال می‌شود، بهره‌مند می‌گردد».
با توجه به این ماده، اگر سن مرتکب در زمان ارتکاب جرم بالای سن بلوغ و کمتر از هجده سال تمام شمسی باشد و نوع جرم نیز از جرایم داخل در صلاحیت دادگاه کیفری یک یا دادگاه انقلاب با تعدد قاضی باشد، رسیدگی به آن در صلاحیت دادگاه کیفری یک ویژه رسیدگی به جرائم نوجوانان خواهد بود. در این دادگاه متهم از کلیه امتیازاتی که در دادگاه اطفال و نوجوانان اعمال می‌شود، نیز بهره‌مند می‌گردد.
تشکیلات دادگاه اطفال و نوجوانان
دادگاه اطفال و نوجوانان با حضور یک قاضی و یک مشاور تشکیل می‌شود. قضات این دادگاه از میان قضاتی انتخاب می‌شوند که حداقل پنج سال سابقه خدمت قضایی دارند و شایستگی آنان برای این امر با رعایت سن و جهات دیگر از قبیل تأهل، گذراندن دوره آموزشی و ترجیحاً داشتن فرزند احراز شده است. مشاوران دادگاه اطفال و نوجوانان از بین متخصصان علوم تربیتی، روان‌شناسی، جرم‌شناسی، مددکاری اجتماعی، دانشگاهیان و فرهنگیان آشنا به مسائل روان‌شناختی و تربیتی کودکان و نوجوانان اعم از شاغل و بازنشسته انتخاب می‌شوند. شایان ذکر است، نظر مشاور برای قاضی جنبه مشورتی دارد و رأی پرونده را قاضی صادر می‌نماید. در واقع مشاور حق رأی ندارد.
در این خصوص باید این نکته را مد نظر قرار داد که، دادگاه کیفری یک ویژه رسیدگی به جرایم نوجوانان سه قاضی (یک رییس و دو مستشار) دارد که با حضور دو عضو جلسات آن رسمی است. این قضات نیز باید واجد تمام شرایطی باشند قضات دادگاه اطفال و نوجوانان از آن بهره می‌برند.
ترتیب رسیدگی
دادرسی در دادگاه اطفال و نوجوانان و دادگاه کیفری یک ویژه رسیدگی به جرایم نوجوانان با دیگر دادگاه‌ها متفاوت است. در ادامه نکات مهم دادرسی در این دادگاه‌ها را ذکر می‌نماییم:
1- ابلاغ وقت دادرسی
مطابق با ماده 412 قانون آیین دادرسی کیفری «دادگاه اطفال و نوجوانان وقت جلسه رسیدگی را تعیین و به والدین، اولیاء یا سرپرست قانونی طفل یا نوجوان، وکیل وی و دادستان و شاکی ابلاغ می‌کند». بنابراین در دادگاه اطفال و نوجوانان وقت رسیدگی به متهم ابلاغ نمی‌شود مگر آن که در زمان رسیدگی سن متهم هجده سال و یا بیشتر باشد.
2- رسیدگی بدون تعیین وقت
رسیدگی در این دادگاه‌ها نیز با تعیین وقت است. اما در مواردی امکان رسیدگی بدون تعیین وقت نیز ممکن است. مطابق با تبصره دو ماده ماده 412 قانون آیین دادرسی کیفری «در جرایم تعزیری درجه شش، هفت و هشت و همچنین در جرایم تعزیری که مجازات قانونی آنها غیر از حبس است، هرگاه متهم و والدین یا سرپرست قانونی او و همچنین در صورت داشتن وکیل، وکیل او حاضر باشند و درخواست رسیدگی نمایند و موجبات رسیدگی نیز فراهم باشد، دادگاه می‌تواند بدون تعیین وقت، رسیدگی و اتخاذ تصمیم نماید».
3- تعیین وکیل تسخیری
حق انتخاب وکیل توسط متهم از جمله مهمترین اصول دادرسی منصفانه است. متهمین در دادگاه اطفال و نوجوانان نیز از این حق برخوردار می‌باشند. هر زمان که متهم توانایی مالی جهت انتخاب وکیل را نداشته باشد و یا در خصوص برخی جرایم سنگین انتخاب وکیل تسخیری برای متهم الزامی است. در مورد جرایم اطفال و نوجوانان الزام تعیین وکیل تسخیری جرائم بیشتری را در بر می‌گیرد.
مطابق با ماده 415 قانون آیین دادرسی کیفری: «در جرایمی که رسیدگی به آنها در صلاحیت دادگاه کیفری یک است یا جرایمی که مستلزم پرداخت دیه یا ارش بیش از خمس دیه کامل است و در جرایم تعزیری درجه شش و بالاتر، دادسرا و یا دادگاه اطفال و نوجوانان به ولی یا سرپرست قانونی متهم ابلاغ می‌نماید که برای او وکیل تعیین کند. در صورت عدم تعیین وکیل یا عدم حضور وکیل بدون اعلام عذر موجه، در مرجع قضایی برای متهم وکیل تعیین می‌شود. در جرایم تعزیری درجه هفت و هشت، ولی یا سرپرست قانونی طفل یا نوجوان می‌تواند خود از وی دفاع و یا وکیل تعیین نماید. نوجوان نیز می‌تواند از خود دفاع کند».
4- علنی بودن دادرسی
یکی دیگر از اصول دادرسی منصفانه، اصل علنی بودن دادرسی است. این اصل بنا بر شرایط خاص اطفال و نوجوانان در برخی موارد اجرا نمی‌شود. مطابق با ماده 413 قانون مذکور، حضور افراد دیگری غیر از والدین، اولیاء یا سرپرست طفل و نوجوان، وکیل مدافع، شاکی، اشخاصی که نظر آنان در تحقیقات مقدماتی جلب شده، شهود، مطلعان و مددکار اجتماعی سازمان بهزیستی منوط به موافقت دادگاه است.
شایان ذکر است، این اصل در رسیدگی به جرایم اطفال و نوجوانان گاهی نسبت به خود متهم نیز اجرا نمی‌شود. در واقع در صورتی که مصلحت متهم نابالغ اقتضا نماید، تمام یا قسمتی از دادرسی در غیاب او انجام می‌شود.
پرسش و پاسخ مرتبط
دادگاه اطفال و نوجوانان صلاحیت رسیدگی به چه جرائمی را دارد؟
کلیه جرایمی که اطفال و نوجوانان کمتر از هجده سال تمام شمسی مرتکب می‌شوند، غیر از جرایمی که در صلاحیت دادگاه کیفری یک ویژه رسیدگی به جرایم نوجوانان قرار دارد، در این دادگاه مورد رسیدگی قرار می‌گیرند.
دادگاه کیفری یک ویژه رسیدگی به جرایم نوجوانان صلاحیت رسیدگی به کدام یک از جرائم را دارد؟
این دادگاه به جرایم زیر در صورتی که توسط افراد بالغ زیر هجده سال تمام شمسی ارتکاب یابند رسیدگی می‌نماید:
الف- جرایمی که در صلاحیت دادگاه کیفری یک قرار دارند؛
ب- جرایمی که در صلاحیت دادگاه انقلاب در مواردی که با تعدد قاضی رسیدگی می‌شود قرار دارند.
“گروه تولید محتوای تخصصی لاوین– سجاد اسفندیاری”
