خیار غبن چیست؟ چگونه یک معامله ناعادلانه را فسخ کنیم؟

آیا تا به حال احساس کرده‌اید که در یک معامله گول خورده‌اید؟ تصور کنید که یک خودرو را با قیمتی بسیار بالاتر از ارزش واقعی خریداری کرده‌اید. آیا می‌توان این معامله را فسخ کرد؟ پاسخ به این سوال در مفهومی حقوقی به نام «خیار غبن» نهفته است. در این نوشتار از سایت گروه حقوقی لاوین، به بررسی دقیق این خیار و شرایط استفاده از آن خواهیم پرداخت.

شروع مشاوره حقوقی آنلاین

مشاوره تلفنی

درخواست وکیل

نصب اپلیکیشن حقوقی لاوین

کافه بازار

مایکت

وب اپلیکیشن

دانلود مستقیم

ثبت نام وکلا

خیار غبن چیست؟

یکی از خیارات در قانون مدنی خیار غبن است. این خیار زمانی محقق می‌شود که شخصی در هنگام معامله به علت نا آگاهی و جهل نسبت به ارزش و قیمت واقعی، قیمت گران و بیشتری را بپردازد که عرفاً این اختلاف فاحش محسوب شود. در این صورت به دلیل ورود ضرر و زیان، وی اختیار فسخ معامله را دارد چرا که مغبون شده یعنی طرف دیگر با خدعه و نیرنگ موجبات ضرر و زیان به وی را فراهم آورده است.

خیار غبن به زیان دیده (مغبون) این حق و اختیار را می‌دهد که پس از آگاهی به غبن موجود در معامله و عدم تعادل و توازن بین عوضین، معامله خود با طرف دیگر معامله (غابن) را فسخ نماید. زیان دیده ممکن است هر یک از طرفین معامله باشد.

تحقق خیار غبن

برای تحقق این خیار لازم است معامله و طرفین آن دارای برخی اوصاف و ویژگی‌هایی باشد که در ادامه به آن می‌پردازیم:

الف- این خیار در عقد یا معامله معوض که در آن دو عوض وجود داشته باشد تحقق می‌یابد. برای مثال در قرارداد بیع یا خرید و فروش؛

ب- عقد یا معامله می‌بایست تغابنی باشد به این معنا که سود و زیان و سنجش مالی برای طرفین مهم باشد تا این خیار به وجود آید. برای مثال در بخشش یک مال به همسر یا فرزند این خیار در دادگاه جهت فسخ بخشش صورت گرفته کاربرد ندارد؛

ج- غبن باید فاحش باشد به صورتی که عرف آن را ضرر فاحش تلقی نماید. بنابراین نسبت به غبن متعارف اصولاً خیاری ایجاد نخواهد شد؛

د- مغبون (شخص متضرر) نسبت به عدم تعادل و توازنی که خیار مذکور را ایجاد می‌نماید جاهل باشد و بعد از انعقاد عقد متوجه غبن شود.

اعمال خیار غبن

مطابق ماده 420 قانون مدنی «خیار غبن بعد از علم به غبن فوری است.» بنابراین در صورتی که شخصی قصد دارد با استناد به این خیار معامله خود را با دیگری فسخ نماید باید در یک فوریت عرفی برای مثال ظرف یک هفته پس از علم به این که در معامله مغبون شده است برای طرف دیگر معامله اظهارنامه‌ای مبنی بر فسخ معامله ارسال نماید و پس از آن دعوای لازم را نیز طرح نماید. وکیل حقوقی گروه حقوقی لاوین آماده ارائه خدمات در این خصوص به شما می‌باشد.

خیار غبن در عقود مختلف

به طور کلی در هر عقدی که ارزش معاملاتی و تعادل و توازن عوضین برای طرفین مهم باشد خیار غبن امکان وقوع دارد؛ بنابراین:

الف- در عقود مسامحه‌ای که قصد سود بری و سنجش مالی وجود ندارد، این خیار راه ندارد؛

ب- در عقود رایگان نیز چون سنجش ارزش مالی برای طرفین اهمیت ندارد و به نوعی مسامحی است خیار قابل تحقق نیست؛

ج- در عقد صلح که از عقود مسامحی است این خیار ایجاد نمی‌شود مگر در صلح سرقفلی و یا حق کسب و پیشه و تجارت که این خیار قابل تحقق است.

اسقاط خیار غبن

در پاسخ به این پرسش که آیا خیار غبن قابل اسقاط است یا خیر و این که در چه صورت می‌توان آن را اسقاط نمود ضروریست موارد زیر را مورد بررسی قرار دهیم:

1- اسقاط خیار غبن قبل از تحقق آن

در صورتی طرفین عقد می‌توانند خیار غبن را قبل از تحقق آن اسقاط نمایند که صراحتاً برای اسقاط آن توافق نمایند. در واقع اسقاط کافه خیارات به خودی خود منجر به سقوط خیار غبن نمی‌شود اما طرفین با تصریح و توافق بر این امر می‌توانند خیار غبن را پیش تحقق آن اسقاط نمایند چرا که این امر مربوط به رابطه خصوصی طرفین معامله است نه نظم عمومی.

در نظر داشته باشید اسقاط خیار غبن (غبن فاحش)، باعث سقوط خیار غبن افحش نمی‌شود و در صورتی که غبن افحش باشد، مغبون می‌تواند معامله را فسخ نماید.  تفاوت غبن فاحش با غبن افحش این است که در غبن افحش میزان تفاوت بیشتر از غبن فاحش است. برای مثال اگر قیمت یک مال 100 میلیون تومان باشد و 120 میلیون تومان فروخته شود غبن فاحش است و اگر 200 میلیون تومان فروخته شود غبن افحش تلقی می‌گردد.

2- اسقاط خیار غبن پس از تحقق آن

گفتیم خیار غبن در عقود تغابنی که در آن‌ها سنجش و ارزش مالی وجود دارد تحقق می‌یابد. پس در واقع یک حق مالی محسوب می‌شود. بنابراین از یک سو هر ذی حقی می‌تواند از حق مالی خود صرف نظر و یا آن را اسقاط نماید. در نتیجه این خیار نیز قابل اسقاط است.از سوی دیگر این خیار پس از علم به وجود آن باید در یک فوریت عرفی اعمال شود؛ در غیر این صورت ساقط می‌گردد.

پرسش و پاسخ مرتبط

“گروه تولید محتوای تخصصی لاوین- سمانه جعفرپور”