قوانین و مقررات آیین دادرسی مدنی عمدتاً با فرض آگاهی خوانده‌ی دعوا از جریان دادرسی و مشارکت اصحاب دعوا در آن تدوین شده است. در این شرایط دادگاه به دعوای طرفین رسیدگی می‌کند و حکم دادگاه حضوری محسوب می‌شود. بااین‌حال در مواردی ممکن است خوانده‌ی دعوا از اقامه دعوا علیه خود مطلع نشود. در این شرایط دادگاه می‌تواند با رعایت ضوابط و مقرراتی به دعوا رسیدگی کند و حکم غیابی صادر نماید. در این نوشتار از سایت گروه حقوقی لاوین اطلاعات جامع و مفیدی را در رابطه با حکم غیابی در اختیار شما قرار خواهیم داد.
فهرست مطالب
حکم غیابی در دادگاه بدوی (نخستین)
حکم دادگاه بدوی یا نخستین در صورتی غیابی محسوب می‌شود که تمامی شرایط زیر با هم احراز شود:
1- ابلاغ باید به‌صورت صحیح انجام شود:
اگر ابلاغ به‌طور صحیح انجام نشود، تشکیل جلسه دادرسی و صدور حکم غیابی ممنوع خواهد بود. شایان ذکر است، ابلاغ صحیح اعم است از ابلاغ واقعی یا ابلاغ قانونی.
ابلاغ زمانی واقعی است که موضوع ابلاغ، مطابق با تشریفات قانونی، توسط شخصی که قانوناً مسئول اجرای امر ابلاغ است، به شخص مخاطب در مورد اشخاص حقیقی و به شخصی که صلاحیت وصول برگ ابلاغ را دارد در مورد اشخاص حقوقی، تحویل داده شده و رسید دریافت و مراتب گزارش گردد. ابلاغ در صورتی قانونی است که مفاد آن مطابق با تشریفات قانونی به طریقی غیر از تحویل به مخاطب (ابلاغ واقعی) به آگاهی او برسد.
2- ابلاغ قانونی باشد:
حکم دادگاه در صورتی که دادخواست به خوانده‌ی دعوا ابلاغ واقعی شود، درهرحال حضوری محسوب می‌گردد. بنابراین در صورتی حکم غیابی است که ابلاغ قانونی باشد.
3- احراز شرایط اقامه دعوا:
صرف حاضر نشدن خوانده‌ی دعوا موجب نمی‌شود که دادگاه در هر صورت مبادرت به صدور حکم به نفع خواهان دعوا نماید. جهت صدور حکم غیابی دادگاه علاوه بر رعایت ضوابط صدور این حکمُ باید قانونی بودن موارد زیر را نیز احراز نماید:
الف- خواهان باید شرایط اقامه دعوا را داشته باشد. به عبارت دیگر خواهان باید ذی نفع باشد، دارای اهلیت باشد و دارای سمت باشد؛
ب- دادخواست دعوا دارای شرایط قانونی باشد؛
ج- دعوا قابل پذیرش باشد؛
د- دعوا قابل استماع باشد؛
ه- دادگاه دعوا را با توجه به دلایل ابرازی و استنادی خواهان، وارد تشخیص دهد.
4- تنها حکم دادگاه می‌تواند غیابی باشد:
تنها احکام دادگاه‌ها هستند که ممکن است غیابی محسوب شوند و هیچ قراری به‌صورت غیابی صادر نمی‌شود.
حکم دادگاه رأیی است در خصوص ماهیت دعوا که تکلیف دعوا را در مرجعی که به آن رسیدگی می‌کند، تعیین می‌نماید. منظور از ماهیت دعوا به طور کلی تمام مسائلی است که در ارتباط با امور موضوعی و برای حل دعوا، مورد رسیدگی و دستور دادگاه قرار می‌گیرد. لازم به ذکر است، جکم دادگاه شامل امور قانونی نمی‌شود. همچنین قرار دادگاه رأیی است که یا راجع به ماهیت دعوا باشد یا تکلیف دعوا را در مرجعی که به آن رسیدگی می‌کند، تعیین کند. از جمله از قرار‌های دادگاه می‌توان از قرار ابطال دادخواست، قرار امتناع از رسیدگی، قرار رد دعوا و غیره نام برد.
5- تنها احکام ترافعی دادگاه غیابی صادر می‌شوند:
احکام دادگاه‌ها صرفاً در امور ترافعی ممکن است غیابی محسوب شوند و در امور حسبی تصمیم دادگاه نمی‌تواند غیابی تلقی شود. تفاوت احکام دادگاه در امور ترافعی و تصمیمات آن‌ها در امور حسبی این است که رسیدگی به امور ترافعی نزد دادگاه مبتنی بر وقوع اختلافی میان طرفین و طرح دعوا است. مانند دعوای طلاق. اما در امور حسبی دادگاه‌ها در خصوص مواردی تصمیم‌گیری می‌نمایند که رسیدگی به آن‌ها مبتنی بر وقوع اختلافی نیست مانند تعیین قیم برای مجنون.
6- حکم دادگاه نسبت به خواهان همیشه حضوری است:
حکم دادگاه نسبت به خواهان همواره حضوری تلقی می‌گردد و صرفاً نسبت به خوانده‌ی دعوا است که در مواردی حکم غیابی محسوب می‌شود.
7- حکم در صورتی غیابی است که علیه خوانده‌ی دعوا باشد:
حکم دادگاه نسبت به خوانده در صورتی غیابی است که جزئأ یا کلأ علیه وی صادر شود. بنابراین در صورتی که حکم به نفع خوانده‌ی دعوا صادر شود، حضوری محسوب می‌شود.
8- عدم حضور خوانده‌ی دعوا یا وکیل او در هیچ یک از جلسات دادگاه:
اگر خوانده‌ی دعوا یا وکیل او حتی در یک جلسه دادگاه حاضر شود، حکم حضوری است و دیگر غیابی محسوب نمی‌شود.
9- عدم ارسال لایحه:
اگر خوانده‌ی دعوا یا وکیل او حتی یک لایحه (دفاع کتبی) در پاسخ به ادعای خواهان به دادگاه تقدیم نمایند، حکم حضوری است و دیگر غیابی محسوب نمی‌شود.
حکم غیابی در مرحله تجدیدنظر
اگر در مرحله نخستین (بدوی) خوانده دعوا غایب باشد اما دادگاه به پرونده رسیدگی و خواهان را به بی حقی محکوم نماید، چنین حکمی حضوری محسوب می‌شود. چراکه حکم علیه خواهان در هر حال حضوری است. چنانچه رأی دادگاه از آرای قابل تجدیدنظر باشد و خواهان (محکوم علیه) نسبت به آن اعتراض کند ممکن است در مرحله تجدیدنظر، دادگاه تجدیدنظر حکم دادگاه نخستین را فسخ و خوانده‌ی غایب دعوای نخستین را محکوم نماید. در این حالت اگر:
- تجدیدنظر خوانده (خوانده‌ی دعوای نخستین) به دادخواست تجدیدنظر پاسخ ندهد؛
- و در جلسه دادگاه تجدیدنظر نیز حاضر نشود؛
حکم دادگاه تجدیدنظر علیه خوانده‌ی مرحله نخستین در حالی صادر می‌شود که وی در هیچ یک از مراحل نخستین و تجدیدنظر دفاعی ننموده است. بنابراین رأی صادر شده علیه او غیابی محسوب می‌شود.
اعتراض به احکام غیابی
امکان اعتراض به احاکم غیابی وجود دارد. این اعتراض واخواهی نام دارد. در واقع مطابق با ماده 305 قانون آیین دادرسی مدنی «محکوم‌علیه غایب حق دارد به حکم غیابی اعتراض نماید. این اعتراض واخواهی نامیده می‌شود. دادخواست واخواهی در دادگاه صادرکننده حکم غیابی قابل رسیدگی است».
پرسش و پاسخ مرتبط
حکم غیابی چیست؟
در صورتی که خوانده‌ی دعوا یا وکیل او:
الف- در هیچ یک از جلسات دادگاه حضور نیابند؛
ب- لایحه نیز ارسال نکنند؛
ج- حکم دادگاه جزئاً یا کلاً علیه خوانده‌ی دعوا صادر شود؛
د- ابلاغ قانونی باشد؛
حکم صادره از دادگاه غیابی است.
آیا امکان اعتراض به حکم غیابی وجود دارد؟
بله امکان اعتراض به حکم غیابی وجود دارد. این اعتراض واخواهی نام دارد.
“گروه تولید محتوای تخصصی لاوین– سجاد اسفندیاری”
