حق اختراع

حق اختراع همان حقی است که قانون برای مخترع در نظر گرفته و از آن در برابر دیگران حمایت می‌کند. آیا از  حق اختراع و مخترع در ایران حمایت می‌شود؟ آیا می‌توان اختراع را به صورت بین المللی ثبت نمود؟ قانون چه چیزی را اختراع می‌شناسد؟ در این نوشتار از سایت گروه حقوقی لاوین، به بررسی موضوع حق اختراع و پاسخ به پرسش های شما می‌پردازیم.

شروع مشاوره حقوقی آنلاین

مشاوره تلفنی

درخواست وکیل

نصب اپلیکیشن حقوقی لاوین

کافه بازار

مایکت

وب اپلیکیشن

دانلود مستقیم

حق اختراع چیست؟

برای آنکه حق اختراع را تعریف کنیم، ابتدا نیاز است تعریفی از خود اختراع ارائه دهیم. اختراع چیست و قانونگذار چه چیزی را اختراع می‌شناسد؟

تعریف اختراع:

اختراع در لغت به معنای شکافتن و از نو بیرون آوردن است. اما تعریف قانونی حق اختراع در ماده 1 قانون ثبت اختراعات و طرح‌های صنعتی و علایم تجاری آمده است. این ماده اختراع را نتیجه فکر فرد یا افرادی می‌داند که برای اولین بار فرآیند یا فرآورده‌ای خاص را ارائه می‌دهد و مشکلی را در یک حرفه، فن، فناوری، صنعت و مانند آن حل می‌نماید.

بنابراین اختراع محصول یا فرآیندی نوآورانه است که برای نخستین بار توسط یک فرد پیاده سازی می‌شود. در واقع این نوآوری تا پیش از آن در هیچ نقطه‌ای از دنیا سابقه نداشته است. همچنین اختراع باید مشکلی را در صنعت حل کند و فایده و کاربردی داشته باشد.

با این تعریف مشخص است که اختراع با اکتشاف تفاوت دارد. اکتشاف یعنی کشف آنچه در طبیعت یا ریاضیات وجود دارد. اما اختراع یعنی فرآورده یا فرآیندی که توسط شخصی تولید و یا ارائه می‌شود.

انواع اختراع:

اختراع عموماً به دو دسته تقسیم می‌شود: اختراع فرآورده و اختراع فرآیند. اختراع فرآورده که همان تولید محصولی جدید است. این نوع از اختراع ملموس بوده و دارای شکل و ظاهر فیزیکی می‌باشد. مانند ماشین چمن زنی یا جاروبرقی هوشمند.

اما در اختراع فرآیند، مخترع شیوه جدید را در صنعت برای تولید یک محصول ارائه می‌نماید. برای مثال اختراعی دارویی قبلاً توسط شخصی به صورت فرآورده ثبت شده است. حال شخص دیگری فرمولی جدید برای تهیه همان دارو ارایه می‌دهد که کم هزینه تر و راحت تر می‌باشد. این شخص دوم نیز می‌تواند فرآیند جدید را به ثبت برساند. حال مخترع نخست برای اینکه از اختراع فرآیند جدید استفاده نماید، باید از مخترع دوم اجازه بگیرد.

تعریف حق اختراع:

حال که تعریفی از اختراع در دست داریم، تعریف حق اختراع کار مشکلی نیست. حق اختراع حمایتی است که قانونگذار از مخترع در برابر هرگونه سوء استفاده سایرین فراهم می‌نماید. به این معنا که تا پایان مدت اعتبار حق اختراع هیچ شخصی نمی‌تواند بدون اجازه مخترع، اختراع وی را تولید کرده و یا بفروشد. همچنین صادرات، واردات، ذخیره و عرضه محصولات برای فروش نیز می‌باست با اجازه مخترع یا صاحب حق اختراع انجام پذیرد.

زمان ثبت اختراع

آنچه در اینجا اهمیت فراوان دارد زمان ثبت اختراع است. طبق قانون حق تقدم با کسی است که طبق تشریفات قانونی اختراع را به ثبت رسانیده باشد. بنابراین حتی اگر شخصی ادعا کند پیش از دیگری چیزی را اختراع کرده است، اما بعد از آن به ثبت رسانده است، باز هم حق تقدم با شخصی است که زودتر اختراع را به ثبت رسانده است.

نکته مهم دیگر اینکه نباید پیش از تقاضای ثبت اختراع، آن را افشاء نمود. یعنی حتی خود مخترع نباید اختراع خود را در معرض عموم قرار دهد. بنابراین نمی‌تواند اختراع را به بازار عرضه کرده و یا در مقاله ای علمی به توضیح آن بپردازد. دلیل این امر آن است که از جمله شرایط ثبت یک اختراع، جدید بودن آن است. بنابراین اگر اختراعی پیش از ثبت، افشاء شود دیگر جدید نیست و قابلیت ثبت نخواهد داشت. البته ماده 4 قانون اختراعات مصوب 1386 ایران، یک مهلت ارفاقی شش ماهه برای ثبت پس از افشاء در نظر می‌گیرد. به این ترتیب شخص تا شش ماه پس از افشای اختراع خود فرصت دارد تا با رعایت شرایط نحوه ثبت اختراع نسبت به ثبت آن اقدام نماید.

نکته مهم دیگری که از این بحث حاصل می‌شود آن است که در مثال بالا اگر مخترعی که زودتر اختراع را به سرانجام رسانده اما ثبت نکرده است، اختراع را در بازار عرضه کند؛ درست است که نمی‌تواند اختراع را به نام خود ثبت کند اما می‌تواند اختراع ثبت شده مخترع دوم را به دلیل افشاء و جدید نبودن آن ابطال نماید.

شرایط ثبت اختراع

برای ثبت یک اختراع باید سه شرط فراهم باشد:

نخست اینکه اختراع باید جدید و ابتکاری باشد. معیار جدید بودن هم جهانی است. یعنی هیچ شخصی در هیچ نقطه‌ای از این جهان سابقاً آن اختراع را ثبت یا به هر نحوی افشاء ننموده باشد. بدین ترتیب اگر شخصی در آمریکا اختراعی را در یک مجله علمی منتشر کند و شخص دیگری در ایران تقاضای ثبت آن را بدهد، آن اختراع به دلیل فقدان شرط جدید بودن قابل ثبت نیست.

شرط دوم برای ثبت اختراع آن است که محصول تولیدی دارای کاربرد صنعتی باشد. به این معنا که در صنعت به معنای عام خود دارای کاربرد باشد و مساله‌ای را حل نماید. مقصود از صنعت معنای عام آن بوده و برای مثال کشاورزی، صنایع دستی و خدمات را نیز شامل می‌شود.

قانونگذار علاوه بر ذکر ویژگی های اختراع، مواردی که اختراع محسوب نمی‌‌شوند را نیز ذکر می‌کند. قانون‌گذار به موجب ماده 4 قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علایم تجاری به این موارد می‌پردازد. مطابق با این ماده موارد زیر از حیطه حمایت از اختراع خارج است‌:

الف- کشفیات‌، نظریه‌های علمی‌، روش‌های ریاضی و آثار هنری‌؛

ب- طرح‌ها و قواعد یا روش‌های انجام کار تجاری و سایر فعالیت‌‌های ذهنی و اجتماعی‌؛

ج- روش‌های تشخیص و معالجه بیماری‌های انسان یا حیوان‌. این بند شامل فرآورده‌های منطبق با تعریف اختراع و مورد استفاده در روش‌های مزبور نمی‌شود؛

د- منابع ژنتیک و اجزاء ژنتیک تشکیل دهنده آنها و همچنین فرآیند‌های بیولوژیک تولید آنها؛

ه- آنچه قبلاً در فنون و صنایع پیش‌بینی شده باشد؛

و- اختراعاتی که بهره برداری از آنها خلاف موازین شرعی یا نظم عمومی و یا اخلاق حسنه باشد.

مدت حمایت از اختراع

مدت حمایت از اختراع طبق ماده 16 قانون ثبت اختراعات ایران، بیست سال از تاریخ تقدیم اظهارنامه به اداره ثبت است. یعنی زمان ثبت رسمی اختراع از این جهت اهمیتی ندارد و آغاز دوره بیست ساله اعتبارِ اختراع، تاریخ ثبت اظهارنامه است.

نکته مهم دیگر تمدید هر ساله اختراع و واریز هزینه سالیانه می‌باشد. طبق ذیل ماده 16 قانون ثبت اختراعات 1386، اگر صاحب حق اختراع هزینه سالیانه را حداکثر تا 6 ماه پس از موعد پرداخت ننماید، به معنای استرداد اظهارنامه است و حق اختراع ابطال می‌شود.

پس از گذشت دوره بیست ساله، اختراع مربوطه در قلمرو عمومی قرار می‌گیرد. به این معنا که حق استفاده انحصاری مخترع به پایان می‌رسد و هر شخصی می‌تواند آن اختراع را تولید و به فروش برساند.

ثبت اختراع بین المللی

پرسشی که بسیار مطرح می‌شود این است که آیا می‌توان اختراع را به صورت بین المللی ثبت کرد؟

اصولاً ثبت اختراعات به صورت سرزمینی و در هر کشور به صورت جداگانه باید انجام شود. یعنی مخترع باید تصمیم بگیرد در کدام کشورها می‌خواهد اختراع خود را ثبت کند و سپس طبق تشریفات اداری همان کشورها اقدام نماید. اما برای تسهیل ثبت اختراعات به صورت بین المللی “معاهده همکاری ثبت اختراع” (PCT) میان کشورهای مختلف به امضا رسیده است. ایران نیز عضو این معاهده‌ی بین المللی است. این معاهده در حال حاضر 152 عضو دارد.

نحوه ثبت اختراع به صورت بین المللی این است که متقاضی نخست در یکی از کشورهای عضو (مثلاً ایران) اقدام به ثبت اختراع خود می‌نماید. سپس از طریق همان کشور تقاضای ثبت اختراع خود برای یک یا چند کشور عضو معاهده می‌نماید. متقاضی هزینه‌ای را بابت هر یک از کشورهای مورد تقاضا می‌پردازد و تقاضای ثبت اختراع وی از طریق سیستم PCT به کشور محل تقاضا ارسال می‌شود. هزینه‌های ثبت برای کشورهای در حال توسعه کمتر خواهد بود. برای محاسبه میزان حق الثبت بین المللی با دپارتمان حقوق مالکیت فکری و فناوری لاوین تماس بگیرید.

کشور محل تقاضا پس از بررسی اختراع، اگر آن را قابل ثبت دانست نسبت به ثبت آن اقدام می‌نماید. اما اگر نقصی در اظهارنامه و یا اختراع مربوطه مشاهده کند و اخطار رفع نقص ارسال نماید، در این حالت متقاضی باید پیگیری امر را به یک وکیل محلی در همان کشور بسپارد. گروه حقوقی لاوین در خصوص انتخاب وکیل در آن کشور هم می‌تواند در کنار شما باشد.

نقض حق اختراع

نقض حق اختراع به معنای سوء استفاده از اختراع و استفاده بدون مجوز از اختراع می‌باشد. طبق آنچه گفتیم، هرگونه تولید، فروش، صادرات، واردات، ذخیره و عرضه برای فروش، بدون اجازه دارنده حق اختراع، نقض حق اختراع محسوب می‌شود و توسط دارنده قابل پیگیری قضایی است.

عواقب نقض حق اختراع به سه دسته حقوقی، کیفری و اقدامات بازدارنده تقسیم می‌شود. در ادامه این موارد را توضیح خواهیم داد.

الف) عواقب حقوقی

همانطور که گفتیم، دارنده حق اختراع در برابر ناقض حق اختیار دارد از یکی از ابزارهای حقوقی و یا کیفری استفاده نماید. مخترع برای طرح دعوای حقوقی باید به دادگاه دادخواست بدهد. این دعاوی در حال حاضر در شعبه سوم دادگاه حقوقی مجتمع قضایی شهید بهشتی تهران رسیدگی می‌شوند. مخترع با طرح این دعوا می‌تواند مانع استفاده غیر قانونی از اختراع خود شود. همچنین می‌تواند خسارتی که از نقض حق اختراع به وی وارد شده است را از ناقض حق مطالبه نماید. همچنین اگر اختراعی مشابه اختراع وی در اداره ثبت اختراعات به ثبت رسیده باشد، می‌تواند ابطال آن اختراع را از دادگاه حکم بگیرد.

ب) عواقب کیفری

طرح شکایت کیفری راه دیگری است که قانونگذار برای مخترع و یا دارنده حق اختراع در نظر گرفته است. دارنده حق اختراع امکان اقدام کیفری علیه ناقض حق را دارد و می‌تواند شکوائیه نقض حق اختراع را به استناد ماده 61 قانون ثبت اختراعات 1386 تقدیم دادسرا نماید. البته در حال حاضر شکوائیه‌ها از طریق دفاتر خدمات قضایی ثبت و به شعب تخصصی مالکیت فکری ارجاع می‌شوند.

مطابق با ماده 61 قانون ثبت اختراعات، هر شخصی که با علم و عمد مرتکب عملی شود که طبق مواد(15)،(28)و(40) نقض حقوق به شمار آید یا طبق ماده (47) عمل غیرقانونی تلقی شود، مجرم شناخته شده و علاوه بر جبران خسارت به پرداخت جزای نقدی از ده‌میلیون (10.000.000)ریال تا پنجاه میلیون (50.000.000)ریال یا حبس تعزیری از نود و یک روز تا شش ماه یا هر دوی آن‌ها محکوم می‌شود.

نکته مهم در این ماده، لزوم اثبات علم و عمد متهم است. نکته مهم دیگر جبران خسارت است که در دعوای کیفری نیز همانند دعوای حقوقی در این خصوص مورد حکم قرار خواهد گرفت. البته باید توجه داشت که حبس مذکور در ماده 61 به دلیل آنکه حداکثر مجازات قانونی شش ماه است، در نهایت به جزای نقدی تبدیل خواهد شد. اما مکانیزم جبران خسارت اگر درست اجرا شود، می‌تواند امیدوار کننده باشد.

ج) اقدامات بازدارنده

دادگاه حقوقی و دادگاه کیفری هر کدام حسب مورد و بنا به درخواست خواهان و یا شاکی می‌توانند یکی از اقدامات تأمینی زیر را دستور دهند. البته قرار تأمین خواسته در قانون و آیین نامه اختراعات ذکر نشده است اما با مراجعه به عمومات قانون آیین دادرسی مدنی و کیفری این موارد قابلیت اجرا خواهند داشت و در عمل نیز اجرا می‌شوند. ماده 183 آیین نامه قانون اختراعات نیز اشاره‌ای به دستور موقت نموده است.

– دستور موقت مبنی بر توقف تولید اختراع، جلوگیری از انتقالات بعدی حق اختراع و غیره. این دستور به موجب ماده 310 قانون آیین دادرسی مدنی و ماده 183 آیین‌نامه قانون اختراعات قابل صدور است. البته صدور این دستور منوط به تودیع خسارت احتمالی می‌باشد.

– تأمین خواسته مبنی بر توقیف اموال خوانده یا متهم، جهت امکان جبران خسارت وارده به خواهان و یا شاکی از محل تأمین صادر می‌شود. این دستور به موجب 108 قانون آیین دادرسی مدنی و ماده 107 قانون آیین دادرسی کیفری قابلیت صدور دارد. البته صدور این دستور منوط به تودیع خسارت احتمالی است.

– دستور توقیف کالای ناقض به موجب ماده 183 آیین‌نامه اجرایی قانون ثبت اختراعات 1386 قابل صدور توسط دادگاه های حقوقی و کیفری می باشد. به موجب این دستور کالاهای ناقض حق اختراع از سطح بازار جمع آوری و توقیف می‌گردند. البته صدور این دستور منوط به تودیع خسارت احتمالی می‌باشد.

– دستور معدوم نمودن کالاهای تولیدی ناقض حق اختراع نیز رویه‌ای خوب در دادگاه‌های کیفری است که به موجب ماده 215 قانون مجازات اسلامی و ماده 148 قانون آیین دادرسی کیفری صادر می‌شود.

وکیل حق اختراع

تعریف وکیل اختراع

وکیل اختراع اصطلاحی است که گاه به وکیل مالکیت فکری اطلاق می‌شود. چراکه وکلای حق اختراع تحصیلات تکمیلی خود را در حوزه حقوق مالکیت فکری گذرانده‌اند. البته حقوق مالکیت فکری مسائل مربوط به دارایی‌های فکری مختلف را تحت پوشش قرار می‌دهد و اختراع تنها بخشی از آن است. در حقیقت حقوق مالکیت فکری به حمایت از اختراع، طرح صنعتی، برند (علامت تجاری)، اسرار تجاری، کپی رایت، نرم افزار و غیره می‌پردازد.

آنچه مسلم است صرف تحصیل در این حوزه برای تبدیل شدن به  وکیل اختراع کافی نیست و تجربه کاری در زمینه ثبت اختراع و همچنین طرح دعوا و دفاع در پرونده‌های مربوط به اختراع بسیار اهمیت دارد.

مهارت‌های وکیل اختراع

وکیل اختراع بر اساس تجربه و همچنین پس از جستجوی تخصصی در رابطه با اختراع شما، می‌داند که برای مثال کدام اختراع را نباید ثبت نمود و بهتر است تحت عنوان اسرار تجاری از آن حمایت شود. برای مثال اگر فرمول کوکاکولا به عنوان اختراع دارویی ثبت می‌شد پس از 20 سال اول نخست، در قلمرو عمومی قرار می‌گرفت. اما در حال حاضر کوکاکولا بیش از 100 سال است که اختراع خود را به صورت اسرار تجاری در استفاده انحصاری خود نگاه داشته است.

وکیل حق اختراع همچنین تشخیص می‌دهد کدام اختراع نقض حق اثر دیگری است و نباید روی آن سرمایه گذاری کرد و بدین ترتیب شما را از هدر رفتن سرمایه‌های کلان نجات می‌دهد. وکیل اختراع همچنین به شما مشورت می‌دهد که استفاده از کدام محصولات در پروژه شما نقض حقوق دیگران است و شما را با خطر طرح دعوای حقوقی و کیفری روبه‌رو می‌نماید. همچنین وکیل اختراع می‌تواند با توجه به ماهیت پرونده شما، استراتژی طرح دعوای حقوقی و کیفری علیه ناقضین حق را برای شما برنامه‌ریزی نماید تا پیروزی در دعوا زودتر و با هزینه کمتر حاصل شود. علاوه بر این وکیل اختراع می‌تواند با تسلط بر قوانین این حوزه، از شما در برابر ادعای نقض حق اختراع در دادگاه و دادسرا دفاعی یکپارچه و حرفه‌ای بنماید.

دپارتمان حقوق مالکیت فکری و فناوری لاوین

دپارتمان تخصصی حقوق مالکیت فکری و فناوری لاوین این امکان را دارد که از وکلای تحصیل کرده و باتجربه این حوزه بهره ببرد. وکلای لاوین آماده ارائه کلیه خدمات مشاوره تخصصی حق اختراع در زمان تولید محصولات نوآورانه به شما هستند. وکلای لاوین همچنین در طرح دعوا و دفاع از شما در دادگاه و دادسرا در کنار شما خواهند بود. هم اکنون می‌توانید جهت اخذ مشاوره آنلاین و تخصصی در این زمینه به اپلیکیشن حقوقی لاوین مراجعه کنید و یا برای مراجعه حضوری با دفتر گروه حقوقی لاوین تماس بگیرید.

پرسش و پاسخ مرتبط

“گروه تولید محتوای تخصصی لاوین– حمید علیزاده”