مطابق با ماده یک قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی وعلائم تجاری «اختراع نتیجه فکر فرد یا افراد است که برای اولین بار فرآیند یا فرآورده‌ای خاص را ارایه می‌کند و مشکلی را در یک حرفه، فن، فناوری، صنعت و مانند آن‌ها حل می‌نماید». اختراع از جمله دارایی‌های فکری در بخش صنعت است و در تقسیسم بندی حقوق مالکیت فکری درشمول مالکیت صنعتی قرار دارد. در این نوشتار موضوع ثبت اختراع را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
فهرست مطالب
لزوم ثبت اختراع
همانطور که در مقدمه آمد، اختراع از جمله دارایی‌های فکری یا مالکیت فکری در بخش صنعت است. ثبت دارایی فکری در بخش صنعت مانند طرح صنعتی، برند یا علامت تجاری و نام تجاری، لازمه حمایت از آن است. بنابراین برای آن که اختراعات مورد حمایت قانونی قرار گیرد باید به ثبت برسد.
در واقع مطابق با ماده 5 قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی وعلائم تجاری، قانونگذار در اختراع شخصی را مورد حمایت قرارخواهد داد که برای نخستین بار تقاضای ثبت بنماید نه شخصی که برای اولین بار آن را ایجاد نموده یا از آن استفاده کرده باشد.
ثبت بین‌المللی اختراع
برای ثبت بین‌المللی اختراعات مرجع خاصی وجود ندارد. اما می‌توان تقاضای ثبت اختراعات را در هر کشوری به صورت جداگانه ارائه نمود. هر کشور مطابق با قوانین و مقررات خود در رابطه با این موضوع تصمیم‌گیری می‌نماید. لازم به ذکر است که در راستای سهولت ثبت اختراعات در کشور‌های مختلف معاهده PTC امضا شده است. بنابراین اگر قصد دارید در کشور دیگری اختراعی را به ثبت برسانید می‌توانید از طریق سامانه PTC اظهارنامه مربوطه را به آن کشور ارسال نمایید.
در رابطه با ثبت اختراعات به صورت بین‌المللی باید این نکته را مد نظر قرار دهید که پس از ثبت در ایران فقط 12 ماه فرصت دارید تا تقاضای ثبت خود را به کشور دیگری نیز تسلیم نمایید. با انقضای 12 ماه مذکور، اختراعات قابلیت ثبت در کشور دیگری را ندارد. شایان ذکر است جهت تعیین تاریخ مبدأ حمایت و حق تقدم، تاریخ اظهارنامه اول ملاک است. برای مثال متقاضی در فروردین ماه 1400 در ایران اظهارنامه ثبت را تسلیم می‌نماید. شخص دیگری نیز در آلمان در اردیبهشت 1400 تقاضای ثبت می‌کند. در صورتی که متقاضی ایرانی ظرف مدت 12 ماه اظهارنامه ثبت را به آلمان تسلیم کند، حق ثبت با شخص ایرانی است. چرا که ملاک حمایت قانونی تاریخ تسلیم نخستین ظهارنامه است.
شرایط ثبت اختراع
مطابق با ماده دو قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی وعلائم تجاری «اختراعی قابل ثبت است که حاوی ابتکار جدید و دارای کاربرد صنعتی باشد. ابتکار جدید عبارت است از آنچه که در فن یا صنعت قبلی وجود نداشته و برای دارنده مهارت عادی در فن مذکور معلوم و آشکار نباشد و از نظر صنعتی، اختراعی کاربردی محسوب می‌شود که در رشته‌ای از صنعت قابل ساخت یا استفاده باشد. مراد از صنعت، معنای گسترده آن است و شامل مواردی نظیر صنایع دستی، کشاورزی، ماهیگیری و خدمات نیز می‌شود».
بنابراین برای ثبت اختراعات احراز سه شرط ضروری است:
1- جدید باشد: منظور از جدید بودن این است که اختراعات تا قبل از تسلیم اظهارنامه تقاضای ثبت افشای عمومی نشوند. بنابراین فقدان اختراع در گذشته شرط ثبت اختراع نیست؛
2- ابتکاری باشد: منظور از ابتکاری بودن این است که اختراع از منظر شخص دارای مهارت عادی در فنی که اختراع در حوزه آن است، معلوم و آشکار نباشد؛
3- کاربرد صنعتی داشته باشد: اختراعی قابل ثبت است که در حوزه صنعت، اعم از صنعت خودرو، صنعت برق، صنعت نفت و گاز، صنعت کشاورزی، ماهیگیری، صنایع دستی و غیره، قابل استفاده باشد.
ثبت اختراع در صورت انتشار عمومی
همانطور که در پیش از این ذکر شد، از جمله شرایط ثبت اختراعات این است که جدید باشد. بدین معنا که اختراع تا پیش از تسلیم اظهارنامه ثبت انشار عمومی نشده باشد. برای مثال اختراع در قالب مقاله، سخنرانی و غیره افشای عمومی نشود. سؤالی که در اینجا پیش می‌آید این است که آیا در صورت انتشار عمومی اختراع در قالب سخنرانی، مقاله و غیره، باز هم امکان ثبت آن وجود دارد یا خیر؟
مطابق با قسمت آخر بند ه ماده 4 قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی وعلائم تجاری «درصورتی که افشاء اختراع ظرف مدت شش ماه قبل از تاریخ تقاضا یا در موارد مقتضی قبل از تاریخ حق تقدم اختراع صورت گرفته باشد، مانع ثبت نخواهد بود». بنابراین تا شش ماه پس از انتشار عمومی اختراعات نیز امکان تسلیم اظهارنامه ثبت وجود دارد.
موارد غیر قابل ثبت به عنوان اختراع
مطابق با ماده 4 قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی وعلائم تجاری موارد زیر به عنوان اختراع قابل ثبت نمی‌باشند:
1- کشفیات، نظریه‌های علمی، روش‌های ریاضی و آثار هنری؛
2- طرح‌ها و قواعد یا روش‌های انجام کار تجاری و سایر فعالیت‌های ذهنی و اجتماعی؛
3- روش‌های تشخیص و معالجه بیماری‌های انسان یا حیوان. در این خصوص بایدتوجه داشت که فرآورده‌های منطبق با تعریف اختراع و مورد استفاده در روش‌های تشخیص و معالجه بیماری‌های انسان یا حیوان قابل ثبت به عنوان اختراع است؛
4- منابع ژنتیک و اجزاء ژنتیک تشکیل دهنده آن‌ها و همچنین فرآیندهای بیولوژیک تولید آن‌ها؛
5- اختراعی که بهره‌برداری از آن خلاف موازین شرعی یا نظم عمومی و اخلاق حسنه است؛
6- آنچه قبلاً در فنون و صنایع پیش‌بینی شده است. شایان ذکر است، فن یا صنعت قبلی، هر چیزی است که قبل از تقاضا و یا درموارد حق تقدم ناشی از اظهارنامه ثبت، افشاء شده باشد.
مدت حمایت از اختراع
ماده 16 قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی وعلائم تجاری در رابطه با مدت حمایت از اختراع است. این ماده بیان می‌دارد: «اعتبار گواهینامه اختراع با رعایت این ماده، پس از بیست سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه اختراع منقضی می‌شود. به منظور حفظ اعتبار گواهینامه یا اظهارنامه اختراع، پس از گذشت یک سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه و قبل از شروع هر سال، مبلغی که به موجب آیین‌نامه این قانون تعیین می‌شود، توسط متقاضی به اداره مالکیت صنعتی پرداخت می‌گردد. تأخیر در پرداخت، حداکثر تا شش ماه در صورت پرداخت جریمه مجاز است. در صورتی که هزینه سالانه پرداخت نشود، اظهارنامه مربوط مسترد شده تلقی و یا گواهینامه اختراع، فاقد اعتبار می‌شود».
بنابراین:
1- اعتبار گواهینامه اختراع و مدت زمان حمایت قانونی از اختراع بیست سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه است نه تاریخ صدور گواهی ثبت. برای مثال اگر تاریخ تسلیم اظهار نامه 26 مهر 1400 باشد و تاریخ صدور گواهی ثبت 5 فروردین 1401 باشد، مبدأ محاسبه حمایت قانونی از اختراع 26 مهر 1400 است؛
2- صاحب حق اختراع سالانه می‌بایست مبلغی به عنوان حق‌الثبت به اداره مالکیت صنعتی پرداخت نماید. در غیر این صورت صاحب حق اختراع جریمه می‌شود و باید ظرف مدت شش ماه مبلغ مذکور، به علاوه جریمه را به اداره مالکیت صنعتی بپردازد؛
3- در صورت نپرداختن حق‌الثبت در مهلت مقرر قانونی، حق انحصاری ناشی از ثبت اختراع زایل می‌شود. شایان ذکر است در این صورت کسی نمی‌تواند اختراع مذکور را مجدداً ثبت نماید اما عموم مردم می‌توانند از آن استفاده نمایند.
مزایای ثبت اختراع
ثبت اختراع مزایایی دارد که ماده 15 قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی وعلائم تجاری آن‌ها را برشمرده است. مطابق با این ماده مزایای ثبت عبارت است از:
1- بهره‌بردای از اختراع در ایران از جمله حقوق دارنده گواهینامه ثبت اختراع است و اشخاص دیگر فقط با موافقات صاحب حق اختراع می‌توانند از آن استفاده نمایند؛
2- صاحب حق اختراع می‌تواند علیه هر شخصی که بدون اجازه او از اختراع ثبت شده بهره‌برداری نماید و یا به حق او تعدی کند و یا عملی انجام دهد که ممکن است منجر به تعدی به حق او شود، در دادگاه شکایت نماید.
شایان ذکر است حقوق ناشی از گواهینامه اختراع شامل موارد زیر نمی‌شود:
الف- بهره برداری از کالاهایی که توسط مالک اختراع یا با توافق او در بازار ایران عرضه می‌شود؛
ب- استفاده از وسایل موضوع اختراعات در هواپیماها، وسایط نقلیه زمینی یا کشتی های سایر کشورها که به طور موقت یا تصادفاً وارد حریم هوایی، مرزهای زمینی یا آبهای کشور می‌شود؛
ج- بهره‌برداری‌هایی که فقط با اهداف آزمایشی درباره اختراعات ثبت شده انجام می‌شود؛
د- بهره‌برداری توسط هر شخصی که با حسن نیت قبل از تقاضای ثبت یا در مواقعی که حق تقدم تقاضا شده است، قبل از تاریخ تقاضای حق تقدم همان اختراع، از اختراع استفاده می کرده یا اقدامات جدی و مؤثری جهت آماده شدن برای استفاده از آن در ایران به عمل می آورده است.
پرسش و پاسخ مرتبط
آیا ثبت اختراع ضروری است؟
قانونگذار در صورتی از اختراعات حمایت می‌نماید که به ثبت برسند. بنابراین ثبت ضروری است.
شرایط ثبت اختراع چیست؟
در این راستا احراز سه شط ضروری است:
الف- جدید باشد: منظور از جدید بودن این است که پیش از این انتشار عمومی نشده باشد؛
ب- ابتکاری باشد: یعنی برای اهالی فن که دارای مهارت عمومی می‌باشند، معلوم و آشکار نباشد؛
ج- کاربرد صنعتی داشته باشد.
“گروه تولید محتوای تخصصی لاوین– سجاد اسفندیاری”
