یکی از پراستفاده‌ترین اسناد تجاری، چک می باشد که با کاربردهای فراوانی در معاملات بین افراد رد و بدل میشود. یکی از مهم‌ترین خصوصیات چک، قابلیت انتقال آن است که معمولا با روش ظهرنویسی انجام میشود. با این حال، این تنها کاربرد آن نیست. ظهرنویسی یا پشت‌نویسی چک با اهداف مختلفی از جمله وکالت، انتقال یا ضمانت انجام میشود که هر کدام از این موارد شرایط خاص خود را دارا است. در این نوشتار از گروه حقوقی لاوین در رابطه با موضوع تفاوت ظهرنویسی با ضمانت مطالب کاربردی را به شما ارائه می‌دهیم.
فهرست مطالب
تفاوت ظهرنویسی با ضمانت چیست؟
تفاوت ظهرنویسی با ضمانت از جمله مواردی است که در زمره نکات صدور چک و نکات دریافت چک قرار دارد. از این رو آشنایی با تفاوت ظهرنویسی با ضمانت الزامی است.
ظهرنویس شخصی است که قبلاً دارنده سند تجاری بوده و به این اعتبار نسبت به ایادی قبلی طلبکار محسوب میشود ولی به جای مراجعه به بانک جهت وصول وجه سند، آن را به دیگری منتقل می‌کند و به این اعتبار نسبت به ایادی بعدی بدهکار محسوب میشود. این در حالی است که ضامن، شخص ثالثی است که صادرکننده‌ی سند تجاری نبوده و مالکیتی هم نسبت به سند تجاری نداشته است؛ بلکه با امضا کردن پشت سند تجاری، پرداخت آن را از طرف یکی از متعهدین سند تجاری اعم از صادر کننده یا ظهرنویس تضمین می‌کند.
مسئولیت ضامن از یک جهت نسبت به ظهرنویس محدودتر و از یک جهت گسترده تر است. زیرا ضامن تنها در محدوده‌ای که مدیون را ضمانت کرده مسئولیت دارد؛ به عبارت دیگر اگر شخصی را که ضمانت نموده است، مسئولیتی نداشته باشد، ضامن هم به تبع او مسئولیتی ندارد.
به بیان دیگر مسئولیت ضامن، تبعی است. در حالی که مسئولیت ظهرنویس مستقل از سایرین است و تابع مسئولیت شخص دیگری نیست.
مثال تفاوت مسئولیت ضامن و ظهرنویس
بنابراین طبق مطالب فوق، اگر شخص (ج) ضامن شخص «الف» (صادر کننده) باشد و شخص (ب) نیز چک را در وجه «د» ظهرنویسی کرده باشد و چک با برگشت مواجه شود، در صورت ورشکستگی صادر کننده چک (الف) همان طور که میدانیم طبق رأی وحدت رویه، مدیون ورشکسته از پرداخت خسارت تأخیر تأدیه از تاریخ توقف مندرج در رای دادگاه معاف است.
بنابراین اگر وجه چک 80 میلیون و خسارت تأخیر آن ۲۰ میلیون باشد، صادر کننده و ضامن وی تنها متعهد به پرداخت اصل وجه چک هستند. زیرا اگرچه ضامن ورشکسته نشده است ولی مسئولیت وی، طبق قانون تجارت، محدود به مسئولیت شخصی است که از او ضمانت کرده است. اما ظهرنويس صد میلیون تومان مسئول است زیرا مسئولیت او مستقل از دیگران است و ورشکستگی «الف» نسبت به او بی‌تأثیر است.
به همین دلیل می‌توان گفت گاه مسئولیت ضامن محدودتر از مسئولیت ظهرنویس است. اما از سوی دیگر، اگر دارنده چک در مثال قبل، چک را ظرف ۱۵ روز از تاریخ مندرج در آن برگشت نزند یا ظرف یک سال از گرفتن گواهی عدم پرداخت، علیه ظهرنویس طرح دعوا نكند، طبق ماده ۳۱۵ قانون تجارت، ظهرنویسان مسئولیتی ندارند.
در این صورت صرفاً صادرکننده و ضامن وی مسئول خواهند بود. بنابراین مثال اخیر نشان می‌دهد که در برخی فروض، مسئولیت ضامن بیشتر از ظهرنویس است.
با وجود این، به عنوان یک قاعده کلی ضامن و ظهرنویس مسئولیتی اصولاً برابر و تضامنی جهت پرداخت مبلغ سند تجاری و خسارات آن دارند مگر در فروض خاص که در بندهای فوق، شرح دادیم.
مسئولیت صادرکنندگان متعدد
در موضوع تفاوت ظهرنویسی با ضمانت، مسئولیت صادرکندگان متعدد موضوع بسیار مهمی است. در واقع مسئولیت تضامنی در سند تجاری تنها میان صادر کننده، ضامن و ظهرنویس جریان دارد ولی اگر صادر کننده سند تجاری دو نفر باشند؛ مسئولیت آنها اشتراکی است؛ بنابراین در مثال پیشین، اگر صادر کننده چک 80 میلیونی دو نفر باشند هر کدام از صادر کنندگان تا 40 میلیون مسئول هستند که جمع آن میشود معادل وجه چک و ضامن و ظهر نویس هر کدام 80 میلیون مسئول هستند.
علت موضوع اخیر این است که اصل بر مسئولیت اشتراکی است و مسئولیت تضامنی استثناء محسوب میشود و قانونگذار در ماده ۲۴۹ قانون تجارت صرفاً به مسئولیت تضامنی صادرکننده با ضامن و ظهر نویس تصریح نموده و در خصوص مسئولیت صادرکنندگان متعدد میان خودشان ساکت است و باید در موارد سکوت به اصل مراجعه نمود که همان مسئولیت اشتراکی است و موافق اصل برائت است. زیرا اگر شک کنیم مسئولیت شخصی 40 میلیون تومان است یا 80 میلیون، اصل برائت اقتضا دارد که به مبلغ کمتر اکتفا شود.
تفاوت چک‌های قدیم و جدید از لحاظ صدور و ظهرنویسی
مطابق آخرین تغییرات قانونی، ثبت صدور و ظهرنویسی چک در سامانه صیاد از اول سال ۱۴۰۰ الزامی شده است. البته این الزام صرفاً ناظر به چک‌های جدید یا همان چک صیادی است. منظور از چک‌های جدید، چک‌هایی است که بر روی آنها به نحو چاپی درج شده است «کارسازی این چک منوط به ثبت صدور دریافت و انتقال آن در سامانه صیاد است» بنابراین چک‌هایی که از دسته چک‌های قدیمی صادر می‌گردند (ولو در سال ۱۴۰۰ و بعد از آن امضا شوند) به همان ترتیب گذشته قابلیت صدور و وصول را دارند.
لازم به ذکر است طبق بخشنامه‌ی جدید، چک‌های مذکور صرفا در شعب بانکی که از آن صادر شده‌اند، قابل وصول می‌باشند.
پرسش و پاسخ مرتبط
در صورتی که معلوم نباشد امضاء پشت سند مربوط به ضمانت است یا ظهرنویسی، تکلیف چیست؟
در صورتی که معلوم نباشد امضاءکننده پشت سند ضامن است یا ظهر نویس، اصل بر ضمانت است. زیرا ظهرنویس باید اثبات کند که سابقاً دارنده چک بوده است. به این ترتیب اگر امضا کننده قبلا خود دارنده بوده است، اصل بر ظهرنویسی است. همچنین اگر معلوم نباشد ضامن از چه کسی ضمانت کرده است اصل بر این است که ضامن صادر کننده است.
آیا مسئولیت ظهرنویس مستقل است؟
بله، مسئولیت ظهرنویس مستقل از سایرین و در عین حال تضامنی است. مسئولیت ظهرنویس تابع مسئولیت شخص دیگری نیست.
تفاوت ظهرنویسی با ضمانت در چک و سفته چیست؟
تفاوت ظهرنویسی با ضمانت این است که ظهرنویس شخصی است که قبلاً دارنده سند تجاری بوده و به این اعتبار نسبت به ایادی قبلی طلبکار محسوب میشود ولی به جای مراجعه به بانک جهت وصول وجه سند، آن را به دیگری منتقل می‌کند و به این اعتبار نسبت به ایادی بعدی بدهکار محسوب میشود. این در حالی است که ضامن، شخص ثالثی است که صادرکننده‌ی سند تجاری نبوده و مالکیتی هم نسبت به سند تجاری نداشته است؛ بلکه با امضا کردن پشت سند تجاری، پرداخت آن را از طرف یکی از متعهدین سند تجاری اعم از صادر کننده یا ظهرنویس تضمین می‌کند.
“گروه تولید محتوای تخصصی لاوین– ملیکا میرزایی”
