در قانون آیین دادرسی مدنی سه نوع دعوای تصرف پیش‌بینی شده است. این دعاوی عبارت‌اند از: دعوای تصرف عدوانی، دعوی ممانعت از حق و مزاحمت ملکی. در این نوشتار از سایت گروه حقوقی لاوین ابتدا در رابطه با دعوای تصرف عدوانی به بحث و گفتگو می‌پردازیم و سپس به بیان ویژگی‌های خاص این دعوا خواهیم پرداخت و تفاوت آن را با دعوای خلع ید، تخلیه ید و دعوای مالکیت بررسی می‌نماییم. توصیه می‌شود این نوشتار را تا پایان مطالعه نمایید.
فهرست مطالب
دعوای تصرف عدوانی
مطابق با ماده 158 قانون آیین دادرسی مدنی دعوای تصرف عدوانی عبارت است از ادعای متصرف سابق مبنی بر این که دیگری بدون رضایت او مال غیر منقول (مانند زمین و آپارتمان) را از تصرف وی خارج کرده و اعاده‌ی (بازگشت) تصرف خود را نسبت به آن مال درخواست می‌نماید. برای مثال نیما با طرح دعوای تصرف عدوانی علیه مرتضی ادعا می‌کند که او یک قطعه زمین را که سابقاً در تصرف او بوده است را از اختیار وی خارج نموده است. بنابراین به طرح دعوا در دادگاه بازگشت تصرف خود را درخواست می‌نماید.
در رسیدگی به این دعوا دادگاه وارد دلایل مالکیت نمی‌شود. در واقع دادگاه تنها این موضوع را بررسی می‌نماید که خواهان پیش از این متصرف مال غیر منقول بوده و خوانده‌ی دعوا مال مذکور را از تصرف وی خارج نموده و این امر عدوانی بوده است. لازم به ذکر است، منظور از عدوانی بودن، تصرف بدون اجازه دارنده حق و بدون اجازه قانون صورت گرفته باشد.
ویژگی‌های دعوای تصرف عدوانی
دعوای تصرف عدوانی دارای ویژگی‌های مخصوص به خود است. در ادامه این ویژگی‌ها را مورد بررسی قرار خواهیم داد:
1- استناد به تصرف سابق
از منظر قانون‌گذار دعوا در صورتی دعوای تصرف عدوانی محسوب می‌شود که خواهان دعوا در اثبات حق خود به تصرفات سابق خویش استناد نماید. در واقع در این دعوا خواهان باید ثابت نماید که موضوع دعوا حسب مورد قبل از خارج شدن ملک از تصرف وی، در تصرف او بوده و بدون رضایت او و یا به وسیله غیر قانونی از تصرف وی خارج شده است. ماده 174 قانون آیین دادرسی مدنی در این خصوص بیان می‌دارد:
«دادگاه در صورتی رأی به نفع خواهان می‌دهد که به طور مقتضی احراز کند خوانده، ملک متصرفی خواهان را عدواناً تصرف و یا مزاحمت یا ممانعت از حق استفاده خواهان نموده است».
2- مال موضوع دعوای تصرف عدوانی
این دعوا صرفاً در خصوص اموال غیر منقول مانند املاک یا آپارتمان قابل طرح است. بنابراین در خصوص اموال منقول مانند خودرو و طلا تنها میتوان دعوای مالکیت اقامه نمود؛
3- دادگاه صالح به رسیدگی
به دعاوی تصرف عدوانی در دادگاه حقوقی محل وقوع مال غیر منقول رسیدگی می‌شود. برای مثل اگر ملک موضوع این دعوا در حوزه قضایی دادگاه رشت وجود دارد، می‌بایست این دعوا را در دادگاه حقوقی رشت اقامه نمایید.
4- رسیدگی خارج از نوبت
مطابق با ماده 177 قانون آیین دادرسی مدنی به دعوای تصرف عدوانی خارج از نوبت رسیدگی خواهد شد. البته در این خصوص باید این موضوع را مد نظر قرار داد که رعایت اصول دادرسی عادلانه مانند رعایت اصل تناظر و همچنین حق دفاع خواهان و خوانده‌ی دعوا الزامی است.
5- دستور موقت در دعوای تصرف عدوانی
مطابق با ماده 174 قانون آیین دادرسی مدنی در دعوای تصرف عدوانی خواهان می‌تواند درخواست صدور دستور موقت نماید. دادگاه این موضوع را مورد بررسی قرار می‌دهد. در صورتی که دادگاه دلایل خواهان را موجه تشخیص دهد، جهت جلوگیری از ایجاد آثار تصرف مانند ساختن بنا و غیره، دستور موقت صادر می‌نماید.
۶- ارائه سند رسمی ملک به عنوان دلیل
همان‌طور که ماده 162 قانون آیین دادرسی مدنی بیان می‌نماید، ارائه سند رسمی مالکیت به دادگاه از سوی خواهان و یا خوانده‌ی دعوا دلیلی بر سابقه تصرف وی است مگر آن که طرف دیگر دعوا سابقه تصرف و استفاده از حق خود را به شیوه دیگر اثبات نماید. بنابراین شخصی که سند رسمی ملک بر علیه او در دادگاه ارائه می‌شود می‌تواند با اثبات سابقه تصرف و استفاده خود، در دعوا پیروز شود. همچنین امکان ادعای جعل نیز نسبت به سند ابرازی وجود دارد.
تفاوت دعوای تصرف عدوانی و دعاوی مالکیت
میان دعوای تصرف عدوانی و دعوای مالکیت تفاوت وجود دارد. در واقع در دعوای مالکیت خواهان برای اثبات حق خود به رابطه میان خویش و یک مال استناد می‌کند. قانون این رابطه را محترم می‌شمرد و به شخص حق استفاده از آن را می‌دهد. این مال می‌تواند منقول باشد یا غیر منقول.
اما در دعوای تصرف عدوانی ادعای خواهان مبتنی بر استفاده عملی و یا در اختیار داشتن یک مال غیر منقول است و قانون به شخص متصرف قبلی این حق را اعطا می‌نماید که با استناد به تصرف پیشین خود و بدون نیاز به ارائه دلایل مالکیت، حکم رفع تصرف متصرف فعلی را بگیرد حتی اگر او مدعی مالکیت باشد و دلایلی نیز ارائه نماید.
تفاوت دعوای تصرف عدوانی و دعوای خلع ید و تخلیه ید
این دعوا با دعوای خلع ید تفاوت دارد. در دعوای تصرف عدوانی، آنچه برای دادگاه حائز اهمیت است سابقه تصرف پیشین خواهان و عدوانی بودن در اختیار گرفتن مال توسط خوانده دعوا است و دادگاه به موضوعات مربوط به مالکیت ورود پیدا نمی‌کند. اما در دعوای خلع ید دادگاه با ورود به موضوع مالکیت در صورتی حکم خود را علیه خوانده‌ی دعوا صادر می‌کند که خواهان مالکیت خود را اثبات نماید.
شایان ذکر است که باید میان این دو دعوا و دعوای تخلیه ید هم نیز باید تفاوت قائل شد. چرا که در دعوای تخلیه ید برخلاف دو دعوای پیشین خوانده‌ی دعوا می‌پذیرد که مالک نیست و خواهان نیز معتقد است که در اختیار گرفتن مال توسط خوانده‌ی دعوا قانونی است (عدوانی نیست) اما اعتقاد دارد که ادامه در اختیار گرفتن مال توسط وی برخلاف قانون و یا قرارداد میان طرفین است و او باید ملک را تخلیه کند.
لازم به ذکر است، جهت ارتباط آسان و فوری با وکیل کیفری می‌توانید به سایت گروه حقوقی لاوین مراجعه کنید. لاوین کیفیت خدمات ارائه شده را تضمین می‌نماید.
پرسش و پاسخ مرتبط
دادگاه صالح به رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی کدام دادگاه است؟
دادگاه صالح رسیدگی کننده به این دعوا، دادگاه عمومی حقوقی است که ملک موضوع دعوا در حوزه قضایی آن دادگاه واقع شده است. برای مثال اگر ملک موضوع این دعوا در تبریز قرار دارد، دادگاه عمومی حقوقی تبریز صالح به رسیدگی به این دعوا است.
مدارک لازم جهت طرح دعوای تصرف عدوانی چیست؟
در این دعوا می‌بایست سابقه تصرف اثبات شود. ابراز سند مالکیت ملک به دادگاه یکی از مدارکی است که در این خصوص ره‌گشا است. با این وجود توصیه می‌شود از آنجایی که هر دعوا دارای ویژگی‌های مخصوص به خود است، پیش از هر گونه اقدامی با وکیل ملکی مشورت نمایید.
“گروه تولید محتوای تخصصی لاوین– سجاد اسفندیاری”
