در ساختار شرکت سهامی خاص، «سهم» فراتر از یک برگه کاغذ است؛ سهم نشاندهنده میزان مشارکت، قدرت تصمیمگیری، مالکیت و حقوق هر سهامدار در سرمایه شرکت است. شناخت دقیق انواع سهام، نحوه نقل و انتقال، شرایط قانونی، محدودیتها و آثار حقوقی آن، برای مؤسسین و سهامداران شرکتهای سهامی خاص اهمیت ویژهای دارد، زیرا در این نوع شرکتها برخلاف شرکتهای سهامی عام، ترکیب سهامداری نقش مستقیمی در مدیریت و کنترل شرکت ایفا میکند.
این مقاله، یک راهنمای جامع و کاملاً کاربردی برای افرادی است که قصد تأسیس یا ورود به شرکت سهامی خاص را دارند و میخواهند با دیدی باز نسبت به حقوق مالکانه خود اقدام کنند.
سهم چیست؟ (تعریف حقوقی در شرکت سهامی خاص)
سهم، جزء کوچکی از سرمایه شرکت سهامی خاص است که واحد اندازهگیری حقوق و تعهدات شرکا محسوب میشود.
بر اساس ماده ۲۴ لایحه قانونی اصلاح قانون تجارت مصوب سال ۱۳۴۷:
«سهم قسمتی است از سرمایه شرکت سهامی که مشخصکننده میزان مشارکت و تعهدات و منافع صاحب آن در شرکت سهامی میباشد.»
ویژگیهای کلیدی سهم:
- سند مالکیت: نشاندهنده میزان مالکیت و حق رأی سهامدار در مجامع عمومی است.
- قابلیت دادوستد: سهم قابل خرید، فروش، توثیق (وثیقه گذاشتن) و توقیف قانونی است.
- ارزش اسمی: دارای ارزش اسمی مشخصی است که روی ورقه سهم نوشته میشود (معمولاً ۱۰۰۰ یا ۱۰,۰۰۰ ریال).
- تعیینکننده حقوق: میزان سهم هر فرد، سهم او را از سود سالانه و دارایی شرکت (در زمان انحلال) تعیین میکند.
نکته مهم: در شرکت سهامی خاص، برخلاف سهامی عام، سهام قابلیت عرضه به عموم مردم و پذیرهنویسی را ندارد و نقل و انتقال آن معمولاً منوط به توافق مدیران یا مجامع است.
انواع سهام در شرکت سهامی خاص
قانون تجارت ایران انواع مختلفی از سهام را پیشبینی کرده است که آشنایی با آنها برای تنظیم اساسنامه ضروری است:
۱. سهام با نام (رایجترین نوع)
در شرکتهای سهامی خاص، تقریباً تمامی سهام به صورت «با نام» صادر میشود. دلیل اصلی این امر، اهمیت شناخت شرکا و کنترل ترکیب سهامداران است.
- ویژگیها: نام مالک روی ورقه سهم درج میشود و مالکیت حتماً باید در «دفتر ثبت سهام شرکت» ثبت گردد.
- مزیت: مناسبترین گزینه برای جلوگیری از ورود اشخاص غریبه یا رقبا به داخل شرکت.
۲. سهام بینام
اگرچه قانون اجازه صدور سهام بینام را در شرکت سهامی خاص میدهد، اما استفاده از آن بسیار نادر است.
- ویژگیها: این سهام در وجه حامل است و مالکیت آن تنها با در دست داشتن ورقه سهم ثابت میشود (مانند اسکناس).
- معایب: ریسک گم شدن، سرقت، پولشویی و عدم امکان ردیابی مالک واقعی. به همین دلیل در شرکتهای خانوادگی و کوچک توصیه نمیشود.
۳. سهام ممتاز
گاهی مؤسسین برای جذب سرمایهگذار یا پاداش به مدیران خاص، نیاز به تعریف امتیازات ویژه دارند. این امتیازات باید در اساسنامه قید شده و به تصویب مجمع عمومی فوقالعاده برسد.
- امتیازات رایج: حق رأی دو یا چند برابر در مجامع، اولویت در دریافت سود سالانه، یا اولویت در دریافت سرمایه هنگام انحلال شرکت.
- شرط قانونی: امتیازات نباید غیرمنطقی یا خلاف نظم عمومی باشند.
۴. سهام عادی
اکثریت مطلق سهام در شرکتها از نوع عادی است. دارندگان این سهام حقوق مساوی دارند: هر سهم یک رأی و سود برابر.
۵. سهام انتفاعی (ویژه)
این نوع سهام زمانی صادر میشود که شخصی بدون آوردن سرمایه نقدی، خدماتی (مانند دانش فنی، اختراع یا اعتبار) به شرکت ارائه میدهد. دارنده این سهم در سود شرکت شریک است اما معمولاً در سرمایه اصلی (هنگام انحلال) حقی ندارد.
نقل و انتقال سهام در شرکت سهامی خاص
نقل و انتقال سهام در شرکت سهامی خاص نسبت به شرکتهای بورسی پیچیدهتر و قانونمندتر است. این محدودیتها برای حفظ ثبات مدیریتی اعمال میشود.
شرایط لازم برای نقل و انتقال
برای اینکه انتقال سهام قانونی و معتبر باشد، شرایط زیر باید رعایت شود:
- پرداخت کامل مبلغ اسمی سهام توسط فروشنده (یا انتقال تعهد پرداخت به خریدار).
- سهام در توقیف دادگاه یا وثیقه بانک نباشد.
- اخذ موافقت هیئتمدیره یا مجمع عمومی (اگر در اساسنامه شرط شده باشد).
- پرداخت مالیات نقل و انتقال سهام.
مراحل و تشریفات نقل و انتقال سهام با نام
طبق ماده ۴۰ قانون تجارت، انتقال سهام با نام بدون ثبت در دفتر شرکت، فاقد اعتبار قانونی است.
ابطال و صدور سهم جدید: ورقه سهم قدیمی باطل و سهم جدید به نام خریدار صادر میشود.
تنظیم صورتجلسه یا سند انتقال: طرفین باید توافق خود را مکتوب کنند.
اخذ مفاصا حساب مالیاتی: قبل از ثبت نهایی، باید ۴٪ ارزش اسمی سهام به عنوان مالیات نقل و انتقال به اداره دارایی پرداخت شود.
تصمیم هیئتمدیره: اگر اساسنامه شرکت انتقال سهام را منوط به تایید مدیران کرده باشد، باید صورتجلسه هیئتمدیره تنظیم شود.
ثبت در دفتر سهام: مهمترین مرحله؛ انتقال باید در دفتر ثبت سهام شرکت نوشته شده و به امضای انتقالدهنده و انتقالگیرنده برسد.
نقل و انتقال سهام بینام
برای سهام بینام تشریفات خاصی وجود ندارد و صرفاً با «قبض و اقباض» (داد و ستد فیزیکی برگه سهم) مالکیت منتقل میشود. شرکت الزامی به ثبت این انتقال ندارد.
محدودیتهای رایج در اساسنامه
برای کنترل بیشتر، معمولاً در اساسنامه قید میشود:
- حق تقدم: اگر کسی بخواهد سهامش را بفروشد، شرکای فعلی در خرید اولویت دارند.
- موافقت مدیران: فروش سهام تنها با رضایت کتبی هیئتمدیره امکانپذیر است.
- سهام وثیقه مدیران: مدیران شرکت باید تعداد مشخصی سهام را به عنوان وثیقه نزد صندوق شرکت بگذارند که تا پایان دوره مدیریت قابل انتقال نیست.
توقیف و توثیق سهام
توقیف سهام
زمانی رخ میدهد که سهامدار بدهی شخصی داشته باشد و طلبکار حکم قضایی بگیرد.
- آثار: سهامدار حق فروش سهم را ندارد، حق رأی او ممکن است تعلیق شود و سود سهام ممکن است به حساب دادگستری واریز شود. شرکت موظف است مراتب توقیف را در دفتر سهام یادداشت کند.
توثیق سهام (وثیقه گذاشتن)
بسیاری از سهامداران برای دریافت وام بانکی، سهام خود را وثیقه میگذارند.
- شرایط: باید قرارداد رسمی تنظیم شود و مراتب در دفتر سهام ثبت گردد.
- ریسک: در صورت عدم بازپرداخت وام، بانک (مرتهن) حق دارد سهام را طبق قانون به فروش برساند. در مدت توثیق، معمولاً حق رأی با سهامدار است اما حق انتقال ندارد.
حقوق ناشی از سهام
مالکیت حتی یک سهم در شرکت سهامی خاص، حقوق زیر را ایجاد میکند:
- حق رأی: مشارکت در انتخاب مدیران و تصمیمگیریهای کلان.
- حق سود (دیویدند): دریافت سهم از سود خالص شرکت در پایان سال مالی.
- حق تقدم: اولویت در خرید سهام جدید هنگام افزایش سرمایه (برای جلوگیری از کاهش درصد مالکیت).
- حق اطلاع: دسترسی به ترازنامه و گزارشهای بازرسان قبل از مجمع.
- حق دارایی: سهیم بودن در اموال شرکت در صورت انحلال و تصفیه.
مالیات نقل و انتقال سهام
یکی از سوالات پرتکرار، هزینه مالیاتی انتقال است. طبق قانون مالیاتهای مستقیم:
- نقل و انتقال سهام در شرکتهای سهامی خاص (غیربورسی) مشمول مالیات مقطوع به نرخ ۴ درصد ارزش اسمی سهام است.
- مسئولیت پرداخت این مالیات با انتقالدهنده (فروشنده) است و باید قبل از تغییر نام در دفتر سهام، فیش واریزی اخذ شود.
مدارک لازم برای انتقال سهام
- کپی شناسنامه و کارت ملی خریدار و فروشنده.
- اصل برگه سهام قدیمی.
- گواهی پرداخت مالیات نقل و انتقال (مفاصا حساب).
- صورتجلسه هیئتمدیره یا مجمع (در صورت لزوم).
- دفتر ثبت سهام شرکت جهت امضا.
جمعبندی
در شرکت سهامی خاص، سهم ابزار اصلی قدرت و مدیریت است. برخلاف تصور عموم، انتقال سهام در این شرکتها صرفاً یک قرارداد خصوصی بین خریدار و فروشنده نیست و باید تشریفات قانونی آن (بهویژه ثبت در دفتر سهام و پرداخت مالیات) طی شود تا در برابر شرکت و اشخاص ثالث قابل استناد باشد.
آگاهی از انواع سهام و محدودیتهای نقل و انتقال آن در اساسنامه، از بروز اختلافات مدیریتی و حقوقی در آینده جلوگیری خواهد کرد.
پرسش و پاسخ مرتبط
آیا در شرکت سهامی خاص نقل و انتقال سهام می تواند محدود و مشروط شود؟
بله؛ در شرکت سهامی خاص نقل و انتقال سهام ممکن است توسط مجامع عمومی یا تصمیم مدیران شرکت مشروط شود. در این صورت به منظور صحت نقل و انتقال بایستی آن شرایط در زمان نقل و انتقال سهام لحاظ گردد.
آیا میتوان سهام شرکت سهامی خاص را بدون اطلاع مدیرعامل منتقل کرد؟
انتقال سهام شرکت سهامی خاص معمولاً نیازمند رعایت تشریفات قانونی و اساسنامه شرکت است. اگرچه اطلاع مستقیم به مدیرعامل الزامی نیست، اما انتقال باید در دفتر ثبت سهام شرکت ثبت شود و این فرآیند اغلب با اطلاع یا هماهنگی مدیران شرکت انجام میشود. عدم رعایت این موارد میتواند انتقال را از نظر قانونی بیاعتبار کند.
“گروه تولید محتوای تخصصی لاوین– سبا مهاجر وکیل پایه یک دادگستری”
