کلاهبرداری اینترنتی چیست؟ ارکان، روش‌ها، شکایت و مجازات آن

کلاهبرداری اینترنتی یکی از معضلات جدی دنیای دیجیتال است که هر روزه افراد زیادی را هدف قرار می‌دهد. با گسترش استفاده از اینترنت و فناوری‌های نوین، شیوه‌های کلاهبرداری نیز به‌طور فزاینده‌ای پیچیده و متنوع شده‌اند. با شناخت انواع کلاهبرداری‌ها و رعایت نکات ایمنی، می‌توانیم از خود در برابر این تهدیدات محافظت کنیم. فراموش نکنید که همیشه باید هوشیار باشید و به هیچ عنوان به پیشنهادات غیرواقعی اعتماد نکنید. آگاهی و احتیاط بهترین سلاح‌ برای مقابله با کلاهبرداران اینترنتی هستند. 

در این مقاله، به بررسی انواع کلاهبرداری‌های اینترنتی، علائم و نشانه‌های آن‌ها، و راهکارهای پیشگیری از این نوع کلاهبرداری‌ها خواهیم پرداخت.

روش های کلاهبرداری اینترنتی

۱. فیشینگ: (Phishing)

فیشینگ یکی از رایج‌ترین شیوه‌های کلاهبرداری اینترنتی است که در آن کلاهبرداران با ارسال ایمیل یا پیام‌های جعلی سعی می‌کنند اطلاعات حساس کاربران مانند نام کاربری، رمز عبور یا اطلاعات بانکی را به‌دست آورند. این پیام‌ها معمولاً به‌گونه‌ای طراحی می‌شوند که کاربر را به وب‌سایت‌هایی جعلی که شبیه به وب‌سایت‌های معتبر هستند هدایت کنند.

2. کلاهبرداری‌های با تطمیع و ترغیب:

در این نوع کلاهبرداری، افراد از طریق تبلیغات جذاب و وعده‌های غیرواقعی سعی می‌کنند تا کاربران را به سرمایه‌گذاری در پروژه‌های غیرمعتبر ترغیب کنند. این پروژه‌ها معمولاً با عناوینی همچون “سرمایه‌گذاری در ارزهای دیجیتال” یا “پروژه‌های تجاری پرسود” معرفی می‌شوند.

3. کلاهبرداری‌های خرید آنلاین:

با افزایش خریدهای آنلاین، کلاهبرداران نیز از این فرصت بهره‌برداری کرده و وب‌سایت‌های جعلی راه‌اندازی می‌کنند. کاربران ممکن است کالاهایی را در این وب‌سایت‌ها سفارش دهند و پس از پرداخت وجه، هیچ کالایی دریافت نکنند.

4. کلاهبرداری‌های شبکه‌های اجتماعی:

در شبکه‌های اجتماعی، کلاهبرداران با ایجاد پروفایل‌های جعلی و ارسال پیام‌های فریبنده سعی در جلب اعتماد کاربران دارند. این نوع کلاهبرداری می‌تواند شامل درخواست کمک مالی، پیشنهادات شغلی یا حتی دعوت به شرکت در قرعه‌کشی‌های جعلی باشد.

5. ایجاد صفحات جعلی بانکی یا فروشگاهی: 

کلاهبرداران با طراحی وب‌سایت‌های مشابه به سایت‌های معتبر، کاربران را فریب می‌دهند.

6. اسکیمینگ

این نوع از کلاهبرداری اینترنتی اختصاص به کارت های بانکی دارد که غالباً به وسیله دستگاه‌های کارت خوان سیار انجام می گیرد. در روش اسکیمینگ، مجرم قطعه ای سخت افزاری به نام اسکیمر را روی کارتخوان نصب کرده و هنگامی که مشتری از کارت خود برای خرید استفاده می کند، اطلاعات کارت مانند شماره حساب و رمز ورود را ثبت می‌کند و پس از آن به راحتی مبالغ داخل آن را برمی دارد. البته این روش به طور دقیق کلاهبرداری اینترنتی محسوب نمی شود. بنابراین برای طرح شکایت باید به دادسراهای عمومی مراجعه کرد.

۷. نرم افزار جعلی

شیوه متداول دیگر دانلود و نصب کردن نرم افزارهای جعلی است. مثلا افراد به محض ورود به یک سایت، به صفحه ای برای دانلود و نصب نرم افزار در گوشی همراه یا کامپیوتر خود هدایت می شوند و به محض انجام این کار اطلاعات بانکی آنها به سرقت می رود.

8. رسیدساز جعلی

روش دیگری برای کلاهبرداری اینترنتی وجود دارد که در آن نرم افزاری جعلی شبیه به نرم افزارهای پرداخت طراحی می شود و زمانی انجام می شود که کلاهبردار بخواهد در ازای خرید یا خدمتی، مبلغی را برای شخص دیگری واریز کند. این نرم افزار رسید پرداخت و شماره پیگیری صادر می کند ولی در واقع هیچ مبلغی به حساب فرد قربانی واریز نمی شود.

کلاهبرداری ساده و کلاهبرداری رایانه‌ای

مرز باریکی بین کلاهبرداری ساده و کلاهبرداری رایانه‌ای می باشد. در تمام موارد فوق چنانچه شخص فریب خورده و مالی را از دست داده باشد، متهم تحت عنوان کلاهبرداری ساده قابل تعقیب است و مرجع رسیدگی نیز دادسرای عمومی است هرچند که جرم از طریق اینترنت و فضای مجازی واقع شده باشد؛ اما چنانچه در فرآیند اغفال و فریب، رایانه و سیستم های بانکی و الکترونیک فریب خورده و مال از این طریق تحصیل شده باشد، متهم تحت عنوان کلاهبرداری رایانه ای مورد تعقیب قرار خواهد گرفت.

ماده 741 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)  کلاهبرداری رایانه ای را اینگونه تعریف کرده است: «هرکس به طور غیرمجاز از سامانه های رایانه ای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی از قبیل وارد کردن، تغییر، محو، ایجاد یا متوقف کردن داده‎ها یا مختل کردن سامانه، وجه یا مال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری تحصیل کند، مرتکب کلاهبرداری رایانه ایی شده است.»

همانطور که می بینیم در اینجا برای تحقق جرم کلاهبرداری رایانه ای فریب و اغفال انسان نیاز نیست، در حالی که در کلاهبرداری سنتی یا همان کلاهبرداری ساده، با انسانی مواجه هستیم که با توسل به وسایل متقلبانه توسط شخص دیگر ، فریب خورده و اموالش را در اختیار کلاهبردار قرار داده است.

شناسایی کلاهبرداری اینترنتی

شناسایی کلاهبرداری اینترنتی نیازمند آگاهی و دقت است. برخی از علائم هشداردهنده شامل موارد زیر است:

• پیام‌های غیررسمی: اگر پیامی از یک نهاد معتبر دریافت کردید که به‌نظر می‌رسد غیررسمی یا مشکوک باشد، بهتر است محتاط باشید.

• لینک‌های مشکوک: هرگز بر روی لینک‌هایی که از منابع ناشناس دریافت می‌کنید کلیک نکنید.

• پیشنهادات غیرواقعی: اگر پیشنهادی به شما ارائه شد که به نظر بسیار خوب می‌آید (مانند درآمد بالا با کار کم)، احتمالاً یک کلاهبرداری است.

• عدم وجود اطلاعات تماس معتبر: اگر وب‌سایت یا فردی که با او در ارتباط هستید، اطلاعات تماس واضح و معتبر ندارد، باید محتاط باشید.

راهکارهای پیشگیری از کلاهبرداری اینترنتی

برای جلوگیری از افتادن در دام کلاهبرداران اینترنتی، رعایت نکات زیر توصیه می‌شود:

1. آموزش و آگاهی:

مهم‌ترین قدم برای مقابله با کلاهبرداری اینترنتی، آگاهی از روش‌ها و تکنیک‌های مختلف آن است. با مطالعه و تحقیق درباره شیوه‌های رایج کلاهبرداری، می‌توانید خود را در برابر آن‌ها محافظت کنید.

2. استفاده از نرم‌افزارهای امنیتی:

نصب نرم‌افزارهای امنیتی معتبر بر روی دستگاه‌های خود می‌تواند به شناسایی و مسدود کردن وب‌سایت‌ها و ایمیل‌های مخرب کمک کند.

3. بررسی اعتبار وب‌سایت‌ها

قبل از خرید از یک وب‌سایت، حتماً اعتبار آن را بررسی کنید. نظرات کاربران و رتبه‌بندی‌ها می‌توانند کمک‌کننده باشند.

4. عدم اشتراک‌گذاری اطلاعات حساس:

هرگز اطلاعات شخصی و مالی خود را با دیگران به اشتراک نگذارید، به ویژه در شبکه‌های اجتماعی.

5. گزارش‌دهی:

اگر با یک مورد مشکوک مواجه شدید، آن را به مراجع قانونی یا نهادهای مربوطه گزارش دهید تا دیگران نیز از خطرات احتمالی آگاه شوند.

6. نگهداری مدارک و مستندات الکترونیکی:

تمامی مدارک مرتبط با معاملات را ذخیره کنید تا در صورت نیاز بتوانید آن‌ها را ارائه دهید.

ارکان تشکیل‌دهنده جرم کلاهرداری اینترنتی

برای تحقق جرم کلاهبرداری اینترنتی، وجود سه عنصر زیر ضروری است:

• ۱. عنصر مادی: شامل انجام عملیات متقلبانه از طریق فضای مجازی، مانند ایجاد وب‌سایت‌های جعلی یا ارسال ایمیل‌های فیشینگ.
• ۲. عنصر معنوی: شامل قصد سوءنیت مرتکب و نیت بردن مال غیر. این عنصر نشان‌دهنده آگاهی و اراده کلاهبردار در انجام عمل مجرمانه است.
• ۳. عنصر قانونی: وجود نص صریح قانونی که عمل ارتکابی را جرم تلقی کند. این عنصر به‌ویژه در زمان بررسی پرونده‌های کلاهبرداری اینترنتی اهمیت دارد. کلاهبرداری اینترنتی در نظام حقوقی ایران تحت دو قانون اصلی مورد بررسی قرار می‌گیرد:
  • الف.  قانون مجازات اسلامی (تعزیرات): این قانون به‌طور کلی کلاهبرداری را به عنوان تحصیل مال دیگری از طریق توسل به وسایل متقلبانه تعریف می‌کند. بر اساس ماده 1 قانون مذکور، هرگونه اقدام برای فریب دیگران به منظور کسب مال غیر، مشمول عنوان کلاهبرداری است.
  • ب. قانون جرایم رایانه‌ای: این قانون به‌طور خاص به جرایم مرتبط با رایانه پرداخته و برای کلاهبرداری‌های اینترنتی مجازات‌هایی از جمله حبس و جزای نقدی تعیین کرده است. قانون مذکور به‌ویژه در زمینه شناسایی و مبارزه با جرایم سایبری اهمیت دارد.
  • ج. ماده 67 قانون تجارت الکترونیکی:«هرکس در بستر مبادلات الکترونیکی، با سوء استفاده و یا استفاده غیرمجاز از «داده‌پیام»ها، برنامه‌ها و سیستم‌های رایانه‌ای و وسائل ارتباط از راه دور و ارتکاب افعالی نظیر ورود، محو، توقف«داده‌پیام»، مداخله در عملکرد برنامه یا سیستم رایانه‌ای و غیره دیگران را بفریبد و یا سبب گمراهی سیستم‌های پردازش خودکار و نظائر آن شود و از این طریق برای خود یا دیگری وجوه، اموال یا امتیازات مالی تحصیل کند و اموال دیگران را ببرد مجرم محسوب و علاوه بر رد مال به صاحبان اموال به حبس از یک تا سه سال و پرداخت جزای نقدی معادل مال ماخوذه محکوم می‌شود.
  • تبصره. شروع به این جرم نیز جرم محسوب و مجازات آن حداقل مجازات مقرّر در این ماده می‌باشد.»

مرجع شکایت در کلاهبرداری رایانه ای

مطابق رأی وحدت رویه شماره ۷۲۹ ـ ۱/۱۲/۱۳۹۱ هیأت عمومی دیوان عالی کشور نظر به اینکه در صلاحیت محلی، اصل صلاحیت دادگاه محل وقوع جرم است و این اصل در قانون جرایم رایانه ای نیز ـ مستفاد از ماده ۲۹ ـ مورد تأکید قانون گذار قرار گرفته، بنابراین در جرم کلاهبرداری مرتبط با رایانه هرگاه تمهید مقدمات و نتیجه حاصل از آن در حوزه های قضایی مختلف صورت گرفته باشد، دادگاهی که بانک افتتاح کننده حساب زیان دیده از بزه که پول به طور متقلبانه از آن برداشت شده در حوزه آن قرار دارد صالح به رسیدگی است.

مرجع رسیدگی به جرم کلاهبرداری اینترنتی ، دادسرای جرایم رایانه ای است؛ این دادسرا و همچنین پلیس فتا صرفا انجام تحقیقات مقدماتی در خصوص جرم کلاهبرداری اینترنتی را بر عهده دارند ؛چنانچه این مراجع شکایت را مقرون به صحت بدانند ، پرونده را ضمن صدور قرار جلب به دادرسی ، برای صدور رای نهایی به دادگاه کیفری ارسال می نمایند.  

پس از آنکه شکایت به دادگاه کیفری ارجاع گردید ، دادگاه کیفری با ملاحظه اسناد و مدارک موجود در پرونده و تحقیقات انجام شده توسط دادسرا ، رای نهایی را صادر می کند و در صورتی که متهم شناسایی و وقوع جرم کلاهبرداری اینترنتی توسط وی محرز گردد ، وی را به مجازات قانونی محکوم می نماید.

نحوه شکایت از جرم کلاهبرداری اینترنتی

با مراجعه به دفتر خدمات قضایی شکایت خود را تنظیم کنید؛  پس از تشکیل پرونده، دادسرای محل وقوع جرم برای انجام بررسی و تحقیقات بیشتر شکایت را به پلیس فتا ارجاع می دهد.پلیس فتا  غالباً مجرم را از طریق فضای سایبری شناسایی و دستگیر کرده و برای اعمال مجازات قانونی به دادسرا می فرستد.

شکایت از طریق پلیس فتا

علاوه بر روش بالا می توانید مستقیماً به پلیس فتا مراجعه کنید. ابتدا وارد سایت پلیس فتا می شوید و در قسمت ارتباط مردمی، شکایت خود را همراه با مشخصات کامل خود ثبت کنید. سپس آنها با شما تماس گرفته و شکایت شما را پیگیری می کنند. البته ثبت شکایت در دفاتر الکترونیک قضایی نیز ممکن است.

مجازات کلاهبرداری اینترنتی

مطابق ماده ۱۳ قانون جرائم رایانه‌ای :

هر کس به طور غیرمجاز از سامانه های رایانه ای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی از قبیل وارد کردن، تغییر، محو، ایجاد یا متوقف کردن داده ها یا مختل کردن سامانه، وجه یا مال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری تحصیل کند علاوه بر رد مال به صاحب آن به حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از ۰۰۰ /۰۰۰ /۵۰ تا ۰۰۰ /۰۰۰ /۲۵۰ ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.» بنابراین اگر جرم از مصادیقی باشد که در ماده مذکور بیان شده، مجرم علاوه بر این که باید مال دزدیده شده را به صاحب آن برگرداند، به حبس از یک تا پنج سال محکوم می شود و یا باید از دو تا ده میلیون تومان جزای نقدی بپردازد. البته ممکن است با تشخیص دادگاه به هر دو مجازات محکوم شود.

مجازات کلاهبرداری اینترنتی در بستر مبادلات و معاملات تجاری

چنانچه کلاهبرداری الکترونیکی در بستر مبادلات و معاملات تجاری میان اشخاص باشد، موضوع مشمول ماده ۶۷ قانون تجارت الکترونیکی خواهد بود. در این ماده، مجازات تعیین شده برای کلاهبرداری اینترنتی عبارت است از بازگرداندن مال مسروقه به صاحب آن و حبس از یک تا سه سال و پرداخت جریمه نقدی به میزان مالی که سرقت شده است.

در صورت مواجه شدن با جرم کلاهبرداری اینترنتی می توانید با وکیل کیفری لاوین در تماس باشید و از خدمات مشاوره حقوقی بهره‌مند شوید.

‌

پرسش و پاسخ مرتبط

‌

“گروه تولید محتوای تخصصی لاوین– فروغ رضایی وکیل پایه یک دادگستری”