ممکن است شما تا حدودی با مقام بازپرس آشنا باشید یا حداقل بدانید که وی در جرایم کیفری که جرمی واقع می‌شود به عنوان یک مقام قضایی وظایفی را برعهده دارد. در این نوشتار از سایت گروه حقوقی لاوین به پرسش‌ها و ابهامات شما در خصوص این که بازپرس کیست و چه وظایفی برعهده دارد با توجه به قانون آیین دادرسی کیفری پاسخ خواهیم داد. توصیه می‌شود جهت آشنایی و درک بهتر این مقام قضایی و وظایف وی این نوشتار را تا انتها مطالعه نمایید و اگر در این خصوص نیاز به مشاوره حقوقی با وکیل کیفری دارید بر روی آیکون مناسب در زیر کلیک نمایید.
فهرست مطالب
بازپرس کیست؟
بازپرس یک مقام قضایی کیفری در دادسرا می‌باشد که بی طرفانه درخصوص وقوع جرم و انتساب آن به متهم تحقیق می‌نماید و سپس نظر خود را در قالب یکی از قرارهای نهایی اعلام می‌کند. از آن جا که این مقام قضایی وظیفه انجام تحقیقات مقدماتی در مورد وقوع جرم را برعهده دارد او را مقام تحقیق یا قاضی تحقیق نیز می‌نامند.
دادسرا کجاست؟
مطابق با ماده ۲۲ قانون آیین دادرسی کیفری «به منظور کشف جرم، تعقیب متهم، انجام تحقیقات، حفظ حقوق عمومی و اقامه دعوای لازم در این مورد، اجرای احکام کیفری، انجام امور حسبی و سایر وظایف قانونی، در حوزه قضائی هر شهرستان و در معیت دادگاه‌های آن حوزه، دادسرای عمومی و انقلاب و همچنین در معیت دادگاه‌های نظامی استان، دادسرای نظامی تشکیل می‌شود». ریاست دادسرا بر عهده دادستان است و که به تعداد لازم معاون، دادیار، بازپرس و کارمند اداری دارد.
لذا دادسرا یک مرجع قضایی جهت رسیدگی به پرونده‌های کیفری می‌باشد که در هر حوزه قضایی تشکیل گردیده است. دادسرا وظیفه رسیدگی و تحقیقات اولیه در خصوص جرایم ارتکابی را بر عهده دارد.
دادسرای عمومی و انقلاب یک دادسرای واحد برای انجام تحقیقات مقدماتی در مورد جرائمی است که رسیدگی به آن‌ها در صلاحیت دادگاه‌های عمومی و دادگاه‌های انقلاب می‌باشد. بنابراین دادسراها در هر حوزه قضایی پس از تعقیب متهم، کشف جرم، انجام تحقیقات مقدماتی و تکمیل آن نسبت به صدور برخی قرارها اقدام نموده و پرونده را به دادگاه کیفری مربوطه ارسال می‌نماید.
مقامات دادسراها تابع اصل سلسله مراتب هستند و با توجه به سلسله مراتب این مقامات، هر یک دارای شرح وظایف و تکلیف متنوع و مشخصی می‌باشند. تنها مقامی که در دادسرا دارای استقلال نسبی است بازپرس می‌باشد. بنابراین بازپرس در دادسرا استقلال عمل داشته و دادستان حق مداخله در امر تحقیق و شرح وظایف این مقام قضایی را نخواهد داشت.
بازپرس چه وظایفی بر عهده دارد؟
از بازپرس با عنوان مقام تحقیق یا قاضی تحقیق هم یا می‌شود بنابراین انجام مراحل تحقیقات مقدماتی، رسیدگی به چگونگی وقوع جرم، یافتن متهم و بازجویی از او و همچنین صدور قرار نهایی، از جمله وظایف بازپرس یا همان قاضی تحقیق پرونده در دادسرا می‌باشد. از جمله وظایفی که قانون‌گذار برای این مقام قضایی مقرر نموده است عبارت است از:
الف- شروع به تحقیقات مقدماتی: بازپرس برای شروع به تحقیقات مقدماتی در دادسرا، نیاز به ارجاع پرونده از سوی دادستان دارد. مگر آن که خود او، ناظر وقوع جرم باشد که در این صورت تحقیقات را شروع نموده و مراتب را فوراً به اطلاع دادستان می‌رساند و چنانچه دادستان آن پرونده را مجدداً به وی ارجاع داد، این مقام قضایی موظف است تحقیقات را ادامه دهد.
مطابق با ماده 90 قانون آیین دادرسی کیفری «تحقیقات مقدماتی، مجموعه اقدامات قانونی است که از سوی بازپرس یا دیگر مقامات قضایی، برای حفظ آثار و علائم و جمع آوری ادله وقوع جرم، شناسایی، یافتن و جلوگیری از فرار یا مخفی شدن متهم انجام می‌شود.»
ب- حفظ آثار و علائم وقوع جرم: بازپرس مکلف است برای جلوگیری از امحا و از بین رفتن آثار و علائم وقوع جرم، اقدامات اساسی و فوری انجام دهد و برای کسب و جمع آوری ادله وقوع جرم، تاخیر ننماید؛
ج- جمع‌آوری ادله و مستندات مربوط به وقوع جرم: بازپرس باید شخصاً تحقیقات و اقدامات لازم را به‌منظور جمع آوری ادله وقوع جرم به‌عمل آورد. البته در برخی از موارد این مقام قضایی می‌تواند تفتیش، تحقیق از شهود و مطلعان، جمع آوری اطلاعات و ادله وقوع جرم و یا هر اقدام قانونی دیگری را که برای کشف جرم لازم بداند را به ضابطان دادگستری ارجاع دهد؛
د- شناسایی، تعقیب و جلوگیری از فرار یا مخفی شدن متهم؛
ه-رعایت اصل بی‌طرفی: بازپرس موظف به رعایت اصل بی طرفی است. وی باید در حدود اختیارات قانونی و در کمال بی طرفی، تحقیقات لازم را در خصوص پرونده انجام دهد و در کشف اوضاع و احوالی که به ضرر یا نفع متهم است تفاوتی قائل نشود. در واقع این مقام قضایی موظف است هرگونه شواهد یا ادله‌ای که در راستای محکومیت یا بی‌گناهی متهم شناسایی می‌گردد را در کمال بی‌طرفی جمع آوری بنماید؛
و- استمرار و سرعت در انجام تحقیقات مقدماتی: ضروریست که بازپرس انجام تحقیقات مقدماتی جرم واقع شده را به نحو مستمر و به سرعت انجام دهد و حتی ایام تعطیل نیز نباید مانعی برای انجام آن باشد؛
ز- رعایت اصل محرمانگی و حفظ اسرار طی تحقیقات مقدماتی: بازپرس موظف به رعایت اصل محرمانگی و حفظ اسرار طی تحقیقات مقدماتی در هر جرم است مگر در موضوعاتی که قانون به نحو دیگری مقررنموده است. لازم به ذکر است کلیه اشخاصی که در هنگام یا در جریان تحقیقات مقدماتی حاضر هستند و یکی از آن‌ها شخص بازپرس پرونده است، وظیفه دارند این اسرار به هر نحو ممکن حفظ نمایند و در صورت هرگونه تخلف در این زمینه، به مجازات جرم افشای اسرار شغلی و حرفه‌ای محکوم خواهند شد؛
ح- جلوگیری از دسترسی به اطلاعات شاکی یا بزه‌دیده در موارد لازم: در مواقعی که دسترسی به اطلاعات شخصی و مشخصات شاکی یا بزه‌دیده، مانند نام و نام خانوادگی، نشانی و شماره تلفن برای او دردسر ساز است یا احتمال تهدید و خطر جدی را علیه حیثیت بزه دیده و تمامیت جسمانی او به همراه دارد، تدابیر لازم را جهت جلوگیری از دسترسی به این اطلاعات اتخاذ نماید. این اقدام نیز در مرحله رسیدگی در دادگاه و به تشخیص رئیس شعبه رسیدگی‌کننده و با رعایت مصالح شاکی یا بزه‌دیده اعمال می‌گردد.
موارد ممنوعیت بازپرس
بازپرس مکلف است برای کشف حقیقت هر اقدامی که مورد نیاز است را به انجام برساند. برابر با قانون آیین دادرسی کیفری تحت شرایطی بازپرس نیز از انجام برخی اعمال و اقدامات ممنوع می‌باشد. اقداماتی که بازپرس نباید انجام دهد عبارت است از:
الف- بازپرس نمی‌تواند به عذر یا بهانه آن که متهم مخفی شده، معین نیست و یا دسترسی به او دشوار است، تحقیقات خود را در موضوع مربوطه متوقف نماید؛
ب- در پرونده‌های متهمین در بازداشت بازپرس نباید بدون انجام اقدامات قانونی و تعیین تکلیف پرونده به مرخصی برود یا او را به ماموریت بفرستند یا انتقالی بگیرد. بلکه باید قبل از این موارد نسبت به پرونده افراد بازداشت شده، اقدامات قانونی را به انجام برساند؛
ج- انجام هرگونه تحقیق و انجام تعقیب در جرائم منافی عفت طبق قانون ممنوع است و پرسش از هیچ شخصی در این خصوص مجاز نمی‌باشد؛ به استثناء موضوعاتی که جرم در مرئی و منظر عموم مردم واقع شود و یا دارای شاکی بوده یا به عنف یا سازمان‌یافته رخ داده باشد که در این شرایط، تحقیق و تعقیب صرفا در محدوده شکایت و یا اوضاع و احوال مشاهده شده توسط مقام قضائی یعنی شخص بازپرس انجام می‌شود نه ضابطان قضایی؛
ه- هرگونه قلم‌خوردگی، تراشیدن کلمات و نوشتن بین سطرهای اوراق بازجویی و تحقیقات، توسط مقامات قضایی دادسرا ممنوع است. در صورت ایجاد هرگونه تغییر یا اضافه نمودن به این اوراق باید بر روی آن خط نازکی کشیده شده و قید شود آن اصلاحات مورد تأیید است و بازپرس و فردی که تحقیق از او انجام می‌شود، امضاء کنند. همچنین اگر یک یا چند کلمه از قلم افتاده باشد لازم است در حاشیه صورتجلسه نوشته شود و افراد مذکور آن را امضاء نمایند.
حوزه قضایی و صلاحیت بازپرس
بازپرس در حوزه قضایی محل ماموریت خود با رعایت قوانین نسبت به انجام وظایف خود اقدام می‌نماید. چنانچه جهات قانونی برای رسیدگی به جرم موجود باشد در موارد زیر بازپرس شروع به تحقیقات لازم می‌نماید:
الف- اگر جرم در حوزه قضایی محل ماموریت بازپرس واقع شده باشد؛
ب- چنانچه جرم در حوزه قضایی دیگری غیر از محل مأموریت بازپرس واقع گردد اما در حوزه قضایی محل ماموریت بازپرس کشف شود و یا متهم در آن حوزه دستگیرشود؛
ج- جرم در حوزه قضایی دیگری غیر از محل مأموریت بازپرس محقق شده باشد، اما مظنون به ارتکاب جرم یا متهم، در حوزه قضایی محل ماموریت بازپرس اقامت داشته و دارای محل سکونت باشد.
پرسش و پاسخ مرتبط
بازپرس کیست؟
بازپرس یک مقام قضایی کیفری در دادسرا می‌باشد که در پرونده‌های کیفری بی طرفانه درخصوص وقوع جرم و انتساب آن به متهم تحقیق می‌نماید و سپس نظر خود را در قالب یکی از قرارهای نهایی اعلام می‌دارد.
چه الزاماتی برای بازپرس در زمان ترک محل کار و غیبت از حوزه قضایی وجود دارد؟
در صورت عدم حضور بازپرس در یک حوزه قضایی یا محل ماموریت خود به عللی همچون مرخصی یا رفتن به ماموریت، وی موظف است قبل از گرفتن مرخصی، رفتن به ماموریت و انتقالی و غیره، در خصوص پرونده‌هایی که متهمان آن‌ها در بازداشت هستند، اقدام قانونی لازم را انجام دهد. در صورتی که امکان آزادی زندانی به هر علت وجود نداشته باشد، مراتب را به طور کتبی به دادستان اعلام نماید.
“گروه تولید محتوای تخصصی لاوین– سمانه جعفرپور”
