یکی از جرایم حدی در قانون مجازات اسلامی محاربه است. منظور از جرایم حدی جرایمی است که موجب، نوع، میزان و کیفیت مجازات آن در شرع مقدس تعیین شده است. در این نوشتار از سایت گروه حقوقی لاوین در رابطه با این جرم به بحث و گفت‌وگو می‌پردازیم.
فهرست مطالب
محاربه چیست؟
طبق ماده 279 قانون مجازات اسلامی، محاربه عبارت از کشیدن سلاح به قصد جان، مال یا ناموس مردم یا ارعاب آن‌ها است، به نحوی که موجب ناامنی در محیط گردد. هرگاه کسی با انگیزه شخصی به سوی یک یا چند شخص خاص سلاح بکشد و عمل او جنبه عمومی نداشته باشد و نیز کسی که به روی مردم سلاح بکشد، ولی در اثر ناتوانی موجب سلب امنیت نشود، محارب محسوب نمی‌شود. باید توجه داشت که فرد یا گروهی که برای دفاع و مقابله با محاربان، دست به اسلحه ببرد محارب نیست.
عنصر مادی جرم محاربه
منظور از عنصر مادی فعل یا ترک فعل مجرمانه است که باید برای تحقق جرم رخ دهد. عنصر مادی در جرم محاربه «کشیدن سلاح» است. بنابراین، اگر کسی بدون اینکه سلاح را بیرون بیارود، سبب ترس مردم شود، به نحوی که موجب نا امنی در محیط گردد، جرم محاربه رخ نداده است. علاوه بر این، رفتار مذکور باید به صورت علنی رخ دهد. این موضوع در عبارت «کشیدن سلاح» مستتر است. در واقع، کشیدن سلاح زمانی معنا پیدا می‌کند که سلاح به صورت علنی و آشکار در میان عموم بیرون کشیده شود. بنابراین، کشیدن سلاح در فضای مجازی و تهدید مردم، محاربه نیست.
نکته دیگر اینکه با توجه به عبارت «به نحوی که موجب ناامنی در محیط گردد»، جرم محاربه مقید است. بنابراین اگر فرد یا افرادی با کشیدن سلاح به تهدید مردم بپردازند، اما با این وجود، رفتار آن‌ها سبب ایجاد ناامنی در محیط نگردد، محاربه محسوب نمی‌شود. نکته مهم «ناامنی در محیط» است. منظور این است که ناامنی باید در وسعت گستردهای رخ دهد. به عبارت دیگر رفتار متهم باید سبب ایجاد ناامنی در شهر یا یک بزرگراه یا یک محله بزرگ شود. به گونه‌ای که رفت‌وآمد به آنجا به دلیل احساس نا امنی سخت باشد.
عنصر معنوی محاربه
منظور از عنصر معنوی سؤ نیت یا قصد مجرمانه است. مطابق ماده 144 قانون مجازات اسلامی «در تحقق جرایم عمدی علاوه بر علم مرتکب به موضوع جرم، باید قصد او در ارتکاب رفتار مجرمانه احراز گردد. در جرایمی که وقوع آن‌ها بر اساس قانون منوط به تحقق نتیجه است، قصد نتیجه یا علم به وقوع آن نیز باید محرز شود». بنابراین در تحقق جرم محاربه، شخص مرتکب باید علم به موضوع جرم داشته باشد و قصد او در ارتکاب رفتار مجرمانه احراز گردد. همچنین از آنجایی که در تحقق جرم محاربه، نتیجه شرط است، قصد نتیجه یا علم به وقوع آن نیز باید اثبات شود.
1- علم محارب به موضوع جرم
در همین راستا، مرتکب جرم محاربه ابتدا باید علم به موضوع جرم داشته باشد. بدین ترتیب مرتکب در وهله اول باید متوجه باشد که وسیله ارتکاب وی اسلحه واقعی است. پس اگر کسی با این تصور که آنچه در دست وی می‌باشد، یک اسلحه قلابی و غیرواقعی است و در همین راستا از آن استفاده کند و شلیک نماید و سبب ناامنی در محیط گردد، محاربه رخ نداده است.
یکی دیگر از اجزای موضوع جرم در محاربه آگاهی مرتکب به این موضوع است که مخاطب رفتار او «مردم» است. بنابراین، هرگاه کسی به سوی یک یا چند شخص خاص سلاح بکشد و در پی آن باشد که مالی از همان فرد یا افراد خاص و مدنظر خود برباید یا حمله به همان افراد خاص نماید، اما وضعیت به گونه‌ای باشد که در سوی دیگر ماجرا که مرتکب از آن بی خبر است، عموم مردم در حال مشاهده ماجرا باشند، در چنین وضعیتی محاربه واقع نشده است. زیرا مرتکب به قسمتی از موضوع جرم که همانا «مردم» و «جنبه عمومی» می‌باشد، آگاهی نداشته است.
2- قصد محارب در ارتکاب رفتار مجرمانه
در جرم محاربه، مرتکب باید قصد کشیدن سلاح برای ارتکاب جرم را داشته باشد. بنابراین اگر افرادی در خیابان و در میان جمعیت زیادی، به منظور انتقال اسلحه‌های خود از یک خودرو به خودروی دیگر، آن‌ها را به طور علنی بیرون بکشند و این حرکت سبب ایجاد ناامنی در محیط گردد، محاربه نیست. زیرا افراد «قصد ارتکاب رفتار مجرمانه» را نداشته‌اند.
قابل ذکر است که نمی‌توان گفت که مرتکبان باید می‌دانستند که جابجایی سلاح در خیابان یعنی «کشیدن سلاح» و در همین راستا نمی‌توان نتیجه گرفت که سوءنیت عام محقق است. زیرا، چنانکه در ادامه اشاره خواهیم کرد، فقط در سوءنیت خاص است که علم می‌تواند جایگزین قصد شود.
3- قصد نتیجه یا علم به وقوع آن
جرم محاربه، همانطور که گفتیم، با توجه به عبارت «به نحوی که موجب نا امنی در محیط گردد»، از جرایم مقید است. بنابراین نتیجه مذکور یعنی نا امنی در محیط، باید رخ دهد تا بگوییم جرم محاربه به وقوع پیوسته است. اما در بحث عنصر روانی، مرتکب یا باید قصد نتیجه را کرده باشد. یعنی قصد ایجاد ناامنی در محیط را داشته باشد، یا اینکه بداند رفتار او سبب ایجاد ناامنی می‌شود.
قابل ذکر است، در اثبات قصد نتیجه در جرم محاربه، باید وضعیت ذهنی فرد را با توجه به شرایط و اوضاع و احوال وی و شرایط مکانی و زمانی و غیره در نظر گرفت. نه اینکه بگوییم انسان‌های متعارف می‌دانند که در چنین شرایطی علم به وقوع ایجاد نا امنی وجود دارد.
4- قصد جان، مال یا ناموس مردم یا ارعاب آن‌ها
موضوع دیگر در بحث عنصر روانی محاربه عبارت «قصد جان، مال یا ناموس مردم یا ارعاب آن‌ها» در ماده 279 قانون مجازات اسلامی است. بنابراین باید توجه داشت که اگر مرتکب به قصد حمله به یک فرد یا گروه خاصی سلاح بکشد، حتی اگر سبب نا امنی در محیط گردد، محاربه نیست. زیرا متعلق قصد مرتکب باید «مردم» باشد. به عبارت دیگر، لازم است که قصد جان یا مال یا ناموس نسبت به جمع چشم‌گیری انجام گیرد. در واقع، آنچه که محاربه را از یک قتل ساده یا سرقت متمایز می‌کند، متعلق قصد است که در محاربه صورت کلی و تا حدودی گسترده است.
تفاوت جرم محاربه و بغی
مهم‌ترین تفاوت جرم و محاربه و بغی آن است که محاربه جرمی علیه مردم (شهروندان) و بغی جرمی علیه حکومت است. چنان که ماده 287 قانون مجازات اسلامی بیان داشته است، گروهی که در برابر اساس نظام جمهوری اسلامی ایران، قیام مسلحانه کند باغی محسوب می‌شود و در صورت استفاده از سلاح، اعضای آن به مجازات اعدام محکوم می‌گردند.
مصداق‌های خاص محاربه
مصداق‌های خاص محاربه، در قانون مجازات اسلامی و همچنین قانون جرایم نیروهای مسلح متعددند. یکی از این موارد ماده 281 قانون مجازات اسلامی است. این ماده بیان می‌دارد که راهزنان، سارقان و قاچاقچیانی که دست به سلاح ببرند و موجب سلب امنیت مردم و راه‌ها شوند محارب‌اند. این در حالی است که نفس سرقت، راهزنی قاچاق مسلحانه محاربه تلقی نمی‌شود. بلکه با توجه به عبارت «سلب امنیت مردم و راه‌ها»، رفتار مرتکب باید عمومیت داشته باشد. بنابراین، تمام شرایط محاربه در مورد مرتکبان ماده اخیر نیز صدق می‌کند و صرف سرقت مسلحانه که گاهی به دلیل انتشار در فضای مجازی و رسانه‌ای نوعی نا امنی دروغین را تلقین می‌کند، مشمول ماده 281 نیست.
مجازات محاربه
طبق ماده 282 قانون مجازات اسلامی حد محاربه یکی از چهار مجازات زیر است:
الف- اعدام؛
ب- صلب؛
ج- قطع دست راست و پای چپ؛
ت- نفی بلد.
انتخاب هر یک از امور چهارگانه مذکور در به اختیار قاضی است. قابل ذکر است که مدت نفی بلد در هر حال کمتر از یک سال نیست، اگر چه محارب بعد از دستگیری توبه نماید و در صورتی که توبه نکند همچنان در تبعید باقی می‌ماند. همچنین، در نفی بلد، محارب باید تحت مراقبت قرار گیرد و با دیگران معاشرت، مراوده و رفت‌وآمد نداشته باشد.
لازم به ذکر است، جهت ارتباط آسان و فوری با وکیل کیفری می‌توانید به سایت گروه حقوقی لاوین مراجعه کنید. لاوین کیفیت خدمات ارائه شده را تضمین می‌نماید.
پرسش و پاسخ مرتبط
اگر شخصی جهت ترس و ایجاد نا امنی مردم از اسلحه خالی استفاده نماید، آیا عمل ارتکابی را می‌توان محارب تشخیص داد؟
این پرسش محل اختلاف در میان حقوق‌دانان است. برخی حقوق‌دانان معتقدند در فرضی که مردم از کشیدن سلاح دچار رعب و وحشت شوند و نا امنی در محیط را موجب گردد، این جرم اتفاق می‌فتد. اما برخی دیگر بر این باورند که سلاح‌های فاقد فشنگ یا دارای فشنگ مشقی، سلاح به مفهوم معمول محسوب نمی‌شوند.
اگر کسی با چاقو به دیگری حمله کند و مال او را با تهدید برباید، در همین حین دیگری از او فیلم بگیرد و در فضای مجازی منتشر کند و انتشار فیلم سبب ناامنی در محیط گردد، آیا عمل ارتکابی محاربه است؟
در این جرم باید میان رفتار یعنی کشیدن سلاح و نتیجه یعنی ناامنی در محیط، رابطه سببیت برقرار باشد. به عبارت دیگر، نا امنی باید در واقعیت و عمل مشهود باشد. بنابراین، اگر پس از وقوع چنین رخدادهایی، به عنوان مثال یک زورگیری، فیلم آن در رسانه‌ها منتشر شود و انتشار فیلم سبب ایجاد هراس و ناامنی گردد، جرم محاربه محقق نشده است.
“گروه تولید محتوای تخصصی لاوین“
