قراردادها به سه روش به پایان می‌رسند: فسخ، انفساخ و اقاله یا تفاسخ. در فسخ، قرارداد با ارادهی یکی از طرفین منحل می‌شود. این درحالی است که در انفساخ، قرارداد به صورت غیر ارادی و به حکم قانون به پایان می‌رسد. در اقاله یا تفاسخ اما قرارداد با اراده و توافق طرفین آن منحل خواهد شد. در این نوشتار از سایت گروه حقوقی لاوین ابتدا تعریفی از اقاله به شما ارائه خواهیم داد و سپس ضمن بررسی قراردادهای قابل اقاله، در رابطه با تفاوت این شیوه از انحلال قرارداد با انفساخ و فسخ به بحث و گفتگو خواهیم پرداخت.
فهرست مطالب
اقاله چیست؟
اقاله یا تفاسخ به معنای از بین بردن یا انحلال قرارداد با توافق طرفین است. تفاسخ در واقع خود قراردادی است مبنی بر از بین بردن قرارداد پیشین. برای مثال شما در رابطه با خرید یک دستگاه آپارتمان با شخص دیگری توافق می‌نمایید. اما پس از گذشت یک هفته به فروشنده مراجعه می‌کنید و اعلام می‌دارید که اگر موافق هستید قرارداد را فسخ کنیم. ایشان نیز در این رابطه با فسخ قرارداد راضی است. بنابراین شما قرارداد را با توافق یکدیگر از بین می‌برید. این عمل تفاسخ نام دارد.
قراردادهای قابل اقاله
تمامی قراردادها قابل تفاسخ نیستند. مطابق با قانون مدنی صرفاً اقاله قراردادها یا عقود لازم ممکن است نه قراردادهای جایز. لازم به ذکر است عقد یا قرارداد لازم قراردادی است که از جانب طرفین آن قابل فسخ و برهم زدن نیست مگر با استناد به خیارات یا توافق طرفین با یکدیگر. از جمله عقود لازم می‌توان به قرارداد بیع (خرید و فروش)، اجاره، صلح، وقف، هبه و قرض اشاره نمود.
همچنین قرارداد یا عقد جایز قراردادی است که از جانب طرفین بدون نیاز به دلیل خاصی قابل فسخ است. از جمله قراردادهای جایز می‌توان از قرارداد وکالت، عاریه، مضاربه و ودیعه نام برد.
همان‌طور که ذکر شد صرفاً قراردادهای لازم مانند بیع و اجاره قابل اقاله‌اند. در واقع از بین بردن قراردادهای جایز، مانند قرارداد وکالت نیاز به توافق طرفین ندارند و هر یک از طرفین هر زمان که اراده بنماید میتواند قرارداد را فسخ کند و آن را به پایان برساند.
قراردادهای غیر قابل اقاله
علاوه بر قراردادهای جایز، برخی قراردادهای لازم نیز قابل اقاله نیستند. در واقع تفاسخ قرارداد وقف و نکاح یا ازدواج باطل و تفاسخ قرارداد ضمان غیر نافذ است. بنابراین طرفین ازدواج و قرارداد وقف نمی‌توانند با توافق یکدیگر قرارداد را به پایان برسانند. در این خصوص باید توجه داشت که این قراردادها صرفاً در موارد مصرح قانونی منحل می‌شوند و به پایان می‌رسند.
برای مثال عقد نکاح یا ازدواج فقط با طلاق یا فسخ نکاح در موارد خاص به پایان می‌رسد.
در رابطه با عقد ضمان می‌بایست به این نکته توجه نمود که اقاله آن غیر نافذ است. عقد ضمان در واقع قراردادی است که به موجب آن شخص دین یا بدهی را که بر عهده‌ی دیگری است بر عهده می‌گیرد. شخصی که دین را بر عهده می‌گیرد ضامن، طلبکار را مضمون له و مدیون را مضمون عنه می‌نامیم. منظور از غیر نافذ بودن اقاله عقد ضمان این است که اگر مدیون یا بدهکار اصلی یعنی مضمون عنه با این موضوع موافق باشد، اقاله صحیح است و اگر با این موضوع مخالف باشد، اقاله باطل است.
تفاوت اقاله با فسخ
همان‌طور که پیش از این ذکر شد، اقاله یا تفاسخ به معنای انحلال و به پایان رسیدن قرارداد با دو اراده است و صرفاً در قراردادهای لازم این امکان وجود دارد. این درحالی است که در فسخ قرارداد، عقد با ارادهی یکی از طرفین آن منحل می‌شود و به پایان می‌رسد. فسخ هم در قراردادهای لازم مانند بیع (خرید و فروش) و اجاره وجود دارد و هم در قراردادهای جایز مانند قرارداد وکالت. با این تفاوت که در قراردادهای لازم یکی از طرفین صرفاً زمانی میتواند قراردادی را فسخ نماید که دارای خیار باشد. اما در قراردادهای جایز هر یک از طرفین هر زمان اراده نماید میتواند قرارداد را فسخ کند. به بیان دیگر حق فسخ در عقود جایز بی حد و حصر است اما در عقود لازم محدود به خیارات می‌باشد.
برای مثال در قرارداد بیع یا خرید و فروش خودرو خریدار زمانی از حق فسخ قرارداد برخوردار می‌باشد که خودرو معیوب باشد یا فروشنده خریدار را فریب داده باشد و غیره. اما در قراردادهای جایز مانند وکالت، هم وکیل و هم موکل هر زمان که اراده نمایند می‌توانند قرارداد را فسخ کنند.
تفاوت اقاله و انفساخ
اقاله به معنای به پایان رساندن قرارداد با ارادهی طرفین آن است. این در حالی است که انفساخ به معنای انحلال و به پایان رسیدن قرارداد به صورت غیرارادی و قهری می‌باشد. در واقع در انفساخ قرارداد به صورت غیرارادی و بدون ارادهی طرفین به پایان می‌رسد. انفساخ ممکن است ناشی از یکی از موارد زیر باشد:
الف- انفساخ قانونی: منظور از انفساخ قانونی این است که قرارداد به حکم قانون به پایان برسد. برای مثال در قراردادهای جایز مانند وکالت اگر یکی از طرفین فوت کند یا مجنون یا سفیه شود، قرارداد خود به خود به پایان می‌رسد. لازم به ذکر است سفیه کسی است که توانایی سنجش نفع و ضرر اقتصادی را ندارد. همچنین چنان چه در قرارداد بیع یا خرید و فروش آپارتمان پیش از تسلیم آپارتمان به خریدار به هر دلیلی آپارتمان از بین برود قرارداد بیع به حکم قانون و بدون ارادهی طرفین منحل می‌شود.
ب- انفساخ قراردادی: انفساخ قراردادی ناشی از شرط فاسخ است. شرط فاسخ شرطی است که در قرارداد درج می‌شود و به موجب آن در صورت حصول شرایطی، قرارداد خود به خود از بین می‌رود. برای مثال ممکن است در قرارداد بیع یا خرید و فروش خودرویی این شرط درج شود که در صورت عدم پرداخت 70 درصد قیمت خودرو تا 10 روز از تاریخ خرید، قرارداد خود به خود منحل شود.
پرسش و پاسخ مرتبط
اقاله چیست؟
اقاله یا تفاسخ به معنای انحلال و به پایان رساندن عقد یا قرارداد با توافق طرفین آن است. در واقع طرفین قراردادهای لازم، مانند قرارداد بیع (خرید و فروش)، قرارداد اجاره، قرارداد رهن و غیره می‌توانند با یکدیگر توافق نمایند که قرارداد را منحل کنند و آن را از بین ببرند.
فسخ چیست؟
فسخ به معنای انحلال و از بین بردن قرارداد با ارادهی یکی از طرفین آن است. فسخ هم در قراردادهای لازم مانند بیع (خرید وفروش)، اجاره و رهن وجود دارد و هم در قراردادهای جایز مانند وکالت. با این تفاوت که در قراردادهای جایز حق فسخ بی حد و حصر است و هر یک از طرفین هر زمان اراده نماید میتواند قرارداد را فسخ کند. اما در قراردادهای لازم حق فسخ محدود به موجبات قانونی یا قراردادی به نام خیارات می‌باشد.
انفساخ چیست؟
انفساخ به معنای انحلال قرارداد به صورت قهری و غیرارادی می‌باشد. در انفساخ، قرارداد بدون ارادهی طرفین به پایان می‌رسد و منحل می‌شود. انفساخ قراردادها ممکن است ناشی از حکم قانون باشد یا ناشی از شرطی باشد که طرفین در قرارداد درج می‌نمایند.
” گروه تولید محتوی تخصصی لاوین– سجاد اسفندیاری”
