دادگاه‌های اختصاصی جزو محاکمی هستند که صلاحیت رسیدگی به جرایم خاصی را دارند و نمی‌توانند به همه جرایم رسیدگی کنند؛ زیرا اصل بر این است که رسیدگی در صلاحیت محاکم عمومی است و دادگاه‌های اختصاصی فقط در جایی که قانون تصریح کرده است، صلاحیت رسیدگی دارند. در این نوشتار از سایت گروه حقوقی لاوین به بررسی دادگاه نظامی و صلاحیت و نکات مربوط به آن می‌پردازیم.
فهرست مطالب
دادگاه نظامی
از جمله دادگاه‌های اختصاصی در نظام حقوقی ایران عبارت‌اند از:
دادگاه نظامی، دادگاه انقلاب، دادگاه ویژه روحانیت، دادگاه اطفال و نوجوانان و دادگاه خانواده.
دادگاه نظامی تنها دادگاه اختصاصی است که به تأسیس آن در قانون اساسی (اصل 172) اشاره شده است. به موجب این اصل “برای رسیدگی به جرایمی که اعضاء ارتش، ژاندارمری، شهربانی و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، مرتکب می‌شوند و آن جرایم مربوط به وظایف خاص نظامی یا انتظامی آنان می‌باشد، دادگاه‌های نظامی مطابق قانون تشکیل می‌گردد ولی به جرائم عمومی آنان یا جرائمی که در مقام ضابط دادگستری مرتکب شوند در دادگاه‌های عمومی رسیدگی می‌شود.”
تشکیلات دادسرا و دادگاه‌های نظامی
در مرکز هر استان سازمان قضایی نیروهای مسلح که شامل دادسرا و دادگاه‌های نظامی است تشکیل می‌شود.
1- دادسرای نظامی
در مرکز هر استان و در معیت دادگاه نظامی، دادسرای نظامی وجود دارد. در صورت لزوم در شهرستان‌ها نیز دادسرای نظامی ناحیه تشکیل می‌شود. دادستان نظامی در رأس دادسرای نظامی است و بر دادستان دادسراهای نواحی نیز نظارت دارد. شایان ذکر است با نظر رئیس قوه قضاییه ممکن است یک یا چند شعبه از دادگاه‌های نظامی استان در دادسرای نواحی نیز تشکیل شود.
2- دادگاه نظامی
دادگاه‌های نظامی عبارت‌اند از:
الف- دادگاه نظامی یک ب- دادگاه نظامی دو پ- دادگاه تجدیدنظر نظامی ت- دادگاه نظامی دو زمان جنگ ث- دادگاه نظامی یک زمان جنگ ج- دادگاه تجدیدنظر نظامی زمان جنگ.
الف) دادگاه نظامی یک
دادگاه نظامی یک به جرایم دارای مجازات سلب حیات، حبس ابد، قطع عضو و جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی که دیه آنها، به میزان یک سوم دیه کامل یا بیش‌تر از آن باشد و جرایم دارای مجازات تعزیری درجه چهار و بالاتر نظامیان، رسیدگی می‌نماید.
ب) دادگاه نظامی دو
دادگاه نظامی دو به تمامی جرایمی که نظامیان در راستای اجرای وظایف خود مرتکب می‌شوند، جز جرایم در صلاحیت دادگاه نظامی یک، رسیدگی می‌کند.
3- دادگاه نظامی زمان جنگ
دادگاه‌های نظام زمان جنگ عبارت‌اند از:
1- دادگاه نظامی دو زمان جنگ 2- دادگاه نظامی یک زمان جنگ 3- دادگاه تجدیدنظر نظامی زمان جنگ.
دادگاه‌های نظامی زمان جنگ به جرائم مربوط به جنگ که توسط نظامیان ارتکاب می‌یابد رسیدگی می‌نمایند. این جرائم عبارت‌اند از:
الف- کلیه جرائم ارتکابی در مناطق عملیاتی در حدود صلاحیت سازمان قضائی؛
ب- جرائم علیه امنیت داخلی و خارجی در حدود صلاحیت سازمان قضائی؛
پ- جرائم مربوط به امور جنگی مرتبط با اقدامات عملیاتی، گرچه محل وقوع آن خارج از مناطق عملیاتی باشد.
صلاحیت دادگاه نظامی
1- رسیدگی به جرائم مربوط به وظایف خاص نظامی و انتظامی نیروهای مسلح
به جرائم مربوط به وظایف خاص نظامی و انتظامی اعضای نیروهای مسلح، به‌جز جرائم در مقام ضابط دادگستری، در دادگـاه نظامی رسیدگی می‌شود. منظور از جرائم مربوط به وظایف خاص نظامی و انتظامی، جرائمی است که اعضای نیروهای مسلح در ارتباط با وظایف و مسؤولیت‌های نظامی و انتظامی که طبق قانون و مقررات به عهده آنان است مرتکب گردند.
شایان ذکر است جرم در مقام ضابط دادگستری در صلاحیت دادگاه نظـامی نیست. منظور از جرم در مقام ضابط دادگستری جرمی است که ضابطان در حین انجام وظایف قانونی خود در ارتباط با جرائم مشهود و یا در راستای اجرای دستور مقام قضائی دادگستری مرتکب می‌شوند.
به اتهامات نظامیانی که در خارج از قلمرو حاکمیت جمهوری اسلامی ایران مرتکب جرم شوند و مطابق قانون، دادگاه‌های ایران صلاحیت رسیدگی به آنها را داشته باشند، چنانچه از جرائمی باشد که در صلاحیت سازمان قضائی است، در دادسرا و دادگاه نظامی تهران رسیدگی می‌شود.
به جرائم نظامیان کمتر از هجده سال تمام شمسی که در صلاحیت سازمان قضائی است با رعایت مقررات مربوط به رسیدگی به جرائم اطفال و نوجوانان در دادسرا و دادگاه‌های نظامی رسیدگی می‌شود.
2- رسیدگی به جرائمی با نظر امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری
رسیدگی به جرائمی که امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری اجازه فرموده‌اند در دادگاه‌ها و دادسراهای سازمان قضائی نیروهای مسلح رسیدگی شود، مادامی که از آن عدول نشده در صلاحیت این سازمان است. این جرائم عبارت است از:
۱- کلیه جرایم امنیتی مرتبط با خدمت برای نیروهای مسلح، از ناحیه کارکنان قراردادی و یا کسانی که به طور موقت در خدمت نیروهای مسلح، سازمان‌ها، مؤسسات و شرکت‌های وابسته که مشمول مقررات نیروهای مسلح نیستند.
۲- جرایم مرتبط با اطلاعات طبقه‌بندی‌شده نیروهای مسلح، از ناحیه اشخاصی که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم نسبت به تأمین تجهیزات و تسلیحات نیروهای مسلح همکاری دارند.
۳- جرایم امنیتی کارکنان نیروهای مسلح، مرتبط با زمان اشتغال تا پنج سال پس از پایان خدمت.
۴- کلیه جرایم مرتبط با سلاح و مهمات توسط کارکنان شاغل در نیروهای مسلح.
۵- جرایم مرتبط با انجام وظایف خاص حفاظتی و انتظامی کارکنان یگان‌های حفاظت دستگاه‌های اجرایی.»
اعتراض به آرای دادگاه نظامی
آراء دادگاه‌های نظامـی جز در مواردی که قطعی محسوب می‌شود حسب مورد در دادگـاه تجدیدنظر نظامـی همان استان و یا دیوان عالی کشور قابل تجدیدنظر یا فرجام‌خواهی است.
آراء دادگاه‌های نظامی از حیث قطعیت یا قابلیت تجدیدنظر یا فرجام‌خواهی مانند آراء سایر دادگاه‌های کیفری است. مگر آنکه در قانون ترتیب دیگری مقرر شده باشد.
بنابراین تمامی آرای صادره از دادگاه نظامی قابل تجدید نظر است، به جز آرای صادره در جرایم زیر:
الف- جرایم تعزیری درجه هشت؛
ب- جرایم مستلزم پرداخت دیه یا ارش، درصورتیکه میزان یا جمع آنها کمتر از یک دهم دیه کامل باشد.
همچنین آرای صادره درباره جرائمی که مجازات قانونی آنها سلب حیات، قطع عضو، حبس ابد و یا تعزیر درجه سه و بالاتر است و جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی که میزان دیه آنها نصف دیه کامل یا بیش از آن است و آرای صادره درباره جرائم سیاسی و مطبوعاتی، قابل فرجام خواهی در دیوان عالی کشور است.
وکالت در دادسرا و دادگاه نظامی
در جرائم علیه امنیت کشور یا در مواردی که پرونده مشتمل بر اسناد و اطلاعات سری و به کلی سری است و رسیدگی به آنها در صلاحیت سازمان قضائی نیروهای مسلح است، طرفین دعوی، وکیل یا وکلای خود را از بین وکلای رسمی دادگستری که مورد تأیید سازمان قضائی نیروهای مسلح باشد، انتخاب می‌نمایند. تعیین وکیل در دادگاه نظامی زمان جنگ تابع مقررات مذکور در این ماده است.
وکلای دارای تابعیت خارجی نمی‌توانند برای دفاع در دادگـاه نظامـی حاضر شوند، مگر اینکه در تعهدات بین‌المللی به این موضوع تصریح شده باشد.
در پایان توصیه می‌شود که اگر در رابطه با موضوع دادگاه نظامی به مشاوره حقوقی آنلاین یا ثبت درخواست پذیرش وکالت در دادگاه نیاز دارید به سایت گروه حقوقی لاوین وارد شوید. گروه حقوقی لاوین علاوه بر خدمات آنلاین، خدمات حضوری را نیز به مراجعین خود ارائه می‌دهد. جهت مشاوره حقوقی حضوری یا ثبت درخواست پذیرش وکالت با دفتر گروه حقوقی لاوین تماس بگیرید. وکیل کیفری گروه حقوقی لاوین آماده ارائه خدمات حقوقی به صورت تخصصی به شما می‌باشد.
پرسش و پاسخ مرتبط
دادگاه نظامی چیست؟
دادگاه‌های نظامی به جرائم خاصی که اعضاء نیروهای مسلح در ارتباط با وظایف و مسئولیت‌های نظامی و انتظامی مرتکب می‌شوند رسیدگی می‌کند.
نحوه اعتراض به احکام دادگـاه نظامی چگونه است؟
آراء دادگاه‌های نظامی از حیث قطعیت یا قابلیت تجدیدنظر یا فرجام‌خواهی مانند آراء سایر دادگاه‌های کیفری است.
“گروه تولید محتوای تخصصی لاوین– ملیکا میرزایی”
