مفهوم عقود مغابنه ای و ویژگی‌های آن
عقود مغابنه ای در نظام حقوقی ایران جایگاه ویژه‌ای دارند. در این قراردادها، هدف اصلی طرفین، کسب سود بیشتر است. به بیان ساده‌تر، هر طرف معامله به دنبال این است که با کمترین هزینه، بیشترین منفعت را به دست آورد. این ویژگی باعث می‌شود که تعادل اقتصادی بین عوضین (مال و بهای آن) از اهمیت بالایی برخوردار باشد. برای مثال، در یک معامله خرید و فروش، خریدار سعی می‌کند با حداقل قیمت، کالای مورد نظر را خریداری کند، در حالی که فروشنده به دنبال دریافت بالاترین مبلغ ممکن است.
یکی از نکات کلیدی در عقود مغابنه‌ای، ضرورت آگاهی کامل طرفین از ارزش واقعی موضوع معامله است. عدم آگاهی کافی می‌تواند منجر به مغبون شدن یکی از طرفین شود، به این معنا که فرد به دلیل ندانستن ارزش واقعی مال یا خدمت، متحمل زیان مالی قابل توجهی شود. به همین دلیل، قانون‌گذار برای جلوگیری از این مشکل، ابزارهای حقوقی مانند خیار غبن را پیش‌بینی کرده است که در ادامه به آن می‌پردازیم.
خیار غبن در عقود مغابنه ای چیست؟
خیار غبن یکی از ابزارهای حقوقی است که قانون برای حمایت از طرفین عقود مغابنه ای در نظر گرفته است. خیار در اصطلاح حقوقی به معنای اختیار یا حق قانونی برای فسخ قرارداد است. در عقود مغابنه‌ای، اگر یکی از طرفین پس از معامله متوجه شود که به دلیل فریب یا عدم آگاهی از ارزش واقعی موضوع معامله، دچار زیان فاحش شده است، می‌تواند با استناد به خیار غبن، قرارداد را فسخ کند.
برای مثال، فرض کنید شخصی خودرویی دست دوم را به قیمت ۲۰۰ میلیون تومان خریداری کند، اما بعداً متوجه شود که ارزش واقعی خودرو تنها ۱۲۰ میلیون تومان بوده است. در این حالت، زیان ۸۰ میلیون تومانی به عنوان غبن فاحش محسوب می‌شود و خریدار می‌تواند با استناد به خیار غبن، قرارداد را فسخ کرده و مبلغ پرداختی را بازپس گیرد. اما اگر اختلاف ارزش ناچیز باشد، مثلاً خودرو به قیمت ۱۲۵ میلیون تومان خریداری شده باشد، این زیان به اندازه کافی فاحش نیست و امکان فسخ قرارداد وجود ندارد.
با این حال، استفاده از خیار غبن نیازمند رعایت شرایط خاصی است. برای مثال، غبن باید فاحش باشد، یعنی تفاوت ارزش واقعی و پرداختی به حدی باشد که عرفاً غیرقابل قبول تلقی شود. همچنین، طرف مغبون باید در اسرع وقت پس از آگاهی از غبن، اقدام به فسخ قرارداد کند، در غیر این صورت ممکن است حق خود را از دست بدهد.
مصادیق عقود مغابنه ای
عقود مغابنه ای شامل انواع مختلفی از قراردادها هستند که در آن‌ها هدف اصلی طرفین، کسب سود بیشتر است. در ادامه به برخی از مهم‌ترین مصادیق این عقود اشاره می‌کنیم:
الف– عقد بیع (خرید و فروش): این عقد یکی از رایج‌ترین انواع عقود مغابنه ای است. در عقد بیع، خریدار به دنبال خرید کالا با کمترین قیمت و فروشنده به دنبال فروش با بالاترین قیمت است.
برای مثال، در خرید یک خانه، خریدار سعی می‌کند با مذاکره، قیمت را کاهش دهد، در حالی که فروشنده به دنبال افزایش قیمت است.
ب– عقد اجاره: در قرارداد اجاره، مستأجر به دنبال اجاره ملک یا خدمت با کمترین هزینه و موجر به دنبال دریافت بالاترین اجاره‌بها است. این تعامل نیز نمونه‌ای بارز از عقد مغابنه‌ای است.
ج– عقد صلح: در برخی موارد، عقد صلح نیز می‌تواند به صورت مغابنه‌ای باشد، به‌ویژه زمانی که طرفین با هدف کسب سود مالی وارد معامله می‌شوند.
این مصادیق نشان‌دهنده تنوع عقود مغابنه ای هستند. هرچند که عقد بیع و اجاره به دلیل کاربرد گسترده در معاملات روزمره، از مهم‌ترین نمونه‌های این نوع قراردادها محسوب می‌شوند.
چرا باید برای عقود مغابنه ای به وکیل مراجعه کنیم؟
دعاوی حقوقی پیچیده‌اند و عقود مغابنه‌ای به دلیل حساسیت بالای مالی و احتمال مغبون شدن، نیازمند دقت و آگاهی حقوقی هستند. مراجعه به وکیل متخصص در امور قراردادها می‌تواند از بروز زیان‌های مالی جلوگیری کند. وکیل با بررسی دقیق قرارداد، ارزش واقعی موضوع معامله و شرایط حقوقی، به شما کمک می‌کند تا از حقوق خود محافظت کرده و از احتمال مغبون شدن در امان بمانید. همچنین، در صورت بروز اختلاف و نیاز به استفاده از خیار غبن، وکیل می‌تواند شما را در فرآیند فسخ قرارداد یا پیگیری دعاوی حقوقی یاری کند. این اقدام نه تنها ریسک مالی را کاهش می‌دهد، بلکه آرامش خاطر شما را در معاملات تضمین می‌کند.
جمع‌بندی
عقود مغابنه ای بخش مهمی از معاملات حقوقی و اقتصادی را تشکیل می‌دهند. این قراردادها به دلیل ماهیت رقابتی و سودجویانه خود، نیازمند آگاهی کامل طرفین از ارزش واقعی موضوع معامله هستند. خیار غبن به عنوان ابزاری حقوقی برای حمایت از طرفین در برابر زیان‌های فاحش پیش‌بینی شده است. از جمله عقود مغابنه ای مانند: عقد بیع و عقد اجاره، در زندگی روزمره ما نقش مهمی دارند. با این حال، به دلیل پیچیدگی‌های حقوقی و احتمال بروز اختلاف، مشاوره با وکیل متخصص می‌تواند از مشکلات احتمالی جلوگیری کند. اگر قصد انعقاد قرارداد مغابنه ای دارید، حتماً با آگاهی کامل و در صورت نیاز با کمک متخصص حقوقی اقدام کنید.
پرسش و پاسخ مرتبط
آیا هر نوع زیانی در عقود مغابنه ای منجر به حق فسخ می‌شود؟
خیر، برای استفاده از خیار غبن، زیان باید فاحش باشد. به این معنا که اختلاف بین ارزش واقعی و مبلغ پرداختی به حدی باشد که از نظر عرف، غیرقابل قبول تلقی شود. همچنین، فرد مغبون باید در زمان عقد قرارداد از این زیان آگاه نبوده باشد و پس از آگاهی، در اسرع وقت اقدام به فسخ کند.
آیا عقود غیرمالی هم می‌توانند مغابنه ای باشند؟
به طور کلی، عقود مغابنه ای به قراردادهایی گفته می‌شود که هدف اصلی آن‌ها کسب سود مالی است. بنابراین، عقود غیرمالی مانند عقد نکاح اصولاً در دسته عقود مغابنه ای قرار نمی‌گیرند، مگر اینکه به صورت استثنایی، جنبه مالی در آن‌ها برجسته باشد، مانند صلح با هدف مالی.
“گروه تولید محتوای تخصصی لاوین– سمانه جعفرپور”
