عقد رهن، یکی از قراردادهای قدیمی و پراستفاده در حقوق مدنی است که نقش مهمی در معاملات مالی ایفا می‌کند. این عقد به‌طور خاص برای تأمین پرداخت بدهی‌ها به کار می‌رود. به این صورت که چنانچه بدهکار نتواند در موعد مقرر بدهی خود را پرداخت کند، طلبکار حق دارد از آن مال برای وصول طلب خود استفاده نماید.
در این نوشتار از سایت گروه حقوقی لاوین، به بررسی کامل عقد رهن، ارکان و ویژگی‌های آن، شرایط مال مورد رهن و مسائل حقوقی پیرامون این عقد پرداخته می‌شود. همچنین، در خصوص مسائلی همچون وکالت در فروش مال مورد وثیقه و شرایط قانونی فروش مال در رهن، توضیحات لازم ارائه خواهد شد. هدف این است که خوانندگان با آگاهی کامل از مفاهیم و کاربردهای این عقد، درک بهتری از نحوه عملکرد این ابزار حقوقی در تأمین بدهی‌ها پیدا کنند.
فهرست مطالب
عقد رهن چیست؟
عقد رهن، قراردادی است که به موجب آن، مدیون (کسی که بدهی دارد) مالی را به عنوان وثیقه به طلبکار (کسی که طلب دارد) می‌دهد تا در صورت عدم پرداخت بدهی توسط مدیون، طلبکار بتواند از آن مال برای وصول طلب خود استفاده کند.
رهن یا وثیقه همراه عبارت دین استفاده می‌شود. در واقع هنگامی که دینی بر دوش کسی است و باید مبلغ دین را پرداخت کند، مالی به عنوان وثیقه گذاشته می‌شود و وقتی که مبلغ دین به طور کامل پرداخت شد، وثیقه پس داده می‌شود. زمانی که به موجب قرارداد مدیون به منظور پرداخت دین خود مالی را در اختیار مرتهن به عنوان وثیقه قرار دهد به این مال، وثیقه یا رهن گفته می‌شود. به رهن‌دهنده و طرف دیگر به ترتیب راهن و مرتهن می‌گویند.
به زبان ساده می‌توان گفت طبق جریان قرارداد هنگامی که بدهکار یا همان مدیون به طلبکار (شخص دیگر) بدهی یا دینی داشته باشد مالی در اختیار طلبکار گذاشته می‌شود تا زمانی که مورد توافق طرفین است بدهکار بتواند، دین خود را به طلبکار پرداخت کند. اگر در زمان تعیین شده بدهکار دین خود را پرداخت نکند طلبکار می‌تواند از مالی که به عنوان وثیقه گذاشته شده است، طلب خود را وصول کند.
طبق قانون، مالی که به عنوان وثیقه گذاشته می‌شود طلبکار یا همان مرتهن نمی‌تواند از وثیقه استفاده کند، مگر این که راهن یا همان بدهکار بدهی و دین خود را در زمان مشخص شده، پرداخت نکند.
ارکان عقد رهن
ارکان عقد رهن به چند دسته تقسیم می‌شود:
الف- راهن: کسی که مال را به وثیقه می‌گذارد؛
ب- مرتهن: کسی که مال را به رهن می‌گیرد؛
ج- مال مرهونه: مالی که به عنوان وثیقه به رهن داده می‌شود؛
د- دین: پولی که مدیون به طلبکار بدهکار است.
ویژگی‌های عقد رهن
عقد رهن یکی از عقود معین محسوب می‌شود که از ویژگی آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1- عقد رهن یک قرارداد تبعی است. یه عبارت دیگر به دلیل یا تبع یک یا چند دین مالی در وثیقه گذاشته می‌شود.
2- عقد رهن یک قرارداد عینی است. در عقود عینی قبض شرط صحت است. یعنی برای این که قرارداد رهن از نظر قانونی صحیح تلقی شود لازم است بدهکار مال مورد رهن را به قبض طلبکار بدهد. پس از قبض قرارداد تشکیل شده است و لازم نیست این مال در اختیار طلبکار باقی بماند.
3- عقد رهن از جانب راهن لازم و جانب مرتهن جایز است، یعنی راهن یا همان بدهکار نمی‌تواند عقد را بدون هیچ دلیلی فسخ کند؛ ولی طلبکار یا همان مرتهن می‌تواند، قرارداد را فسخ کند و از امتیاز مال مورد رهن استفاده نکند.
4- اگر در عقد رهن بدهکار بخشی از دین خود را به طلبکار داد مال موردنظر به طور کامل همچنان در رهن باقی می‌ماند تا بدهکار دین خود را به طور کامل پرداخت کند. در واقع طلبکار نمی‌تواند بخشی از دینی را که پرداخت شده است را از مال خارج کند. به طور کلی مال مورد رهن غیرقابل تجزیه است.
5- طلبکار باید از مال مورد رهن به خوبی محافظت کند و امانت‌داری خود را به خوبی انجام دهد. حتی اگر مال مورد وثیقه یا رهن آسیبی ببیند یا از بین برود مرتهن یا طلبکار هیچ مسئولیتی ندارد و همه مسئولیت‌ها در هنگام تلف مال به عهده راهن یا همان بدهکار خواهد بود.
ویژگی‌های مال موضوع رهن
از ویژگی‌های مال موضوع عقد رهن به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:
الف- مالی که به عنوان رهن یا وثیقه استفاده می‌شود باید عینیت داشته باشد. به زبان ساده یعنی مالی که وجود داشته باشد مانند خودرو و مسکن؛
ب- مالی که به عنوان وثیقه یا رهن مورد استفاده قرار می‌گیرد باید به طور دقیق مشخص شده باشد و مجهول نباشد؛
ج- مالی که در قرارداد به عنوان وثیقه استفاده می‌شود باید قابلیت نقل و انتقال داشته باشد. به طور مثال مال موردنظر در توقیف نباشد؛
د- راهن یا همان بدهکار باید مالک مالی باشد که به عنوان وثیقه در اختیار طلبکار می‌گذارد.
وکالت در فروش مال مورد وثیقه
در قرارداد عقد رهن بدهکار یا راهن باید به مرتهن یا طلبکار وکالت دهد که اگر در تاریخ مشخص شده، بدهی خود را پرداخت نکرد مرتهن می‌تواند با فروش مال مورد رهن طلب خود را دریافت کند. علاوه‌بر این راهن باید در قرارداد بنویسد که در صورت فوت مرتهن وارثان می‌توانند مال موردنظر که در وثیقه است را بفروشند.
در نظر داشته باشید طلبکار برای فروش مال مورد وثیقه باید از طریق اداره ثبت اقدام نماید.
شرط سلب حق فروش در رهن
در صورتی که در این قرارداد شرط شود که طلبکار یا مرتهن نمی‌تواند مال مورد وثیقه را بفروشد، چنین شرطی باطل است و هیچ اثری ندارد؛ ولی اصل قرارداد صحیح است و مرتهن می‌تواند در صورت عدم پرداخت دین راهن مال مورد رهن را بفروشد و طلب خود را وصول کند.
فروش مال در رهن توسط مالک
یکی از موضوعات بسیار مهم که در موضوع رهن باید مورد بررسی قرار گیرد، فروش مال موضوع رهن توسط مالک است. پرسشی که در این خصوص مطرح می‌شود این است که آیا این موضوع قانونی است یا خیر؟
دیوان عالی کشور در رأي وحدت رويه شماره 832 در این خصوص مقرر می‌دارد:
«نظر به اينكه با تحقق عقد رهن، مالكيت عين، كماكان متعلق به راهن است و مرتهن به تبع طلب خود نسبت به عين مرهونه، حق عيني دارد و به استناد اين حق، مي‌تواند از محل فروش آن با رعايت تشريفات قانوني طلب خود را استيفاء نمايد، چنانچه حقوق مرتهن به نحوي از انحاء، تأمين يا طلب وي تأديه شود، انجام بيع نسبت به عين مرهونه توسط راهن، منافاتي با حقوق مرتهن ندارد و دعوي الزام به فك رهن به طرفيت فروشنده مال مرهونه قابليت پذيرش را دارد.»
جمع‌بندی
در پایان، با توجه به پیچیدگی‌های قانونی و حقوقی مربوط به این عقد، از جمله مسائل مرتبط با نحوه فروش مال در رهن، وکالت در فروش مال و همچنین نیاز به دقت در مشخصات مال مورد وثیقه، توصیه می‌شود که برای جلوگیری از بروز مشکلات حقوقی و اطمینان از رعایت تمام جوانب قانونی، به یک وکیل ملکی متخصص مراجعه کنید.
وکیل ملکی می‌تواند در امور مختلف از جمله تنظیم قراردادهای رهنی، بررسی و مشاوره در خصوص وضعیت ملکی که در رهن است، فروش ملک در رهن و همچنین پیگیری حقوق مرتهن و راهن به‌طور کامل شما را راهنمایی و حمایت کند. این مشاوره‌ها به شما کمک می‌کند تا از بروز مشکلات و اشتباهات قانونی پیشگیری کرده و معاملات ملکی خود را با اطمینان بیشتری انجام دهید.
پرسش و پاسخ مرتبط
نحوه خرید ملک رهنی چگونه است؟
نحوه خرید چنین ملکی به این صورت است که ابتدا خریدار می بایست اقدام به استعلام ملک مزبور نماید تا از رهنی بودن یا نبودن ملک، اطلاع پیدا کند. در حال حاضر، استعلام ملک از طریق مراجعه به اداره ثبت و یا به صورت الکترونیکی، از طریق مراجعه به سایت ثبت من، امکان پذیر می‌باشد.
آیا پول نقد یا چک را می‌توان به عنوان وثیقه به رهن گذاشت؟
بله این امکان وجود دارد.
“گروه تولید محتوای تخصصی لاوین– زینب میرزایی”
