سفته، یکی از اسناد تجاری است که در معاملات روزمره و کسب‌وکارها کاربرد زیادی دارد. این سند در واقع یک تعهد کتبی است که صادرکننده آن متعهد می‌شود مبلغ مشخصی را در تاریخ معینی به دارنده آن بپردازد. این سند قوانین و شرایط خاص خود را دارد که داشتن اطلاعات کافی در مورد آن، به شما کمک می‌کند تا در معاملات خود با اطمینان بیشتری عمل کنید و از حقوق خود به خوبی دفاع کنید.
در این نوشتار از سایت حقوقی لاوین به انواع سفته و کاربرد و مقررات خاص آن میپردازیم؛ توصیه می‌شود این نوشتار را تا پایان مطالعه کنید و در صورتی که در این خصوص به دریافت مشاوره حقوقی از وکیل شرکت یا پذیرش وکالت در دادگاه نیاز دارید، بر روی آیکون مناسب در زیر کلیک نمایید.
فهرست مطالب
سفته چیست؟
سفته یکی از اسناد تجاری مهم در مراودات مالی بین افراد به شمار می‌رود و بر خلاف چک و برات که وسیله پرداخت هستند، تعهد پرداخت است. یعنی سندی است که به موجب آن صادرکننده متعهد می‌شود مبلغی را به طرف مقابل پرداخت کند. مطابق تعریف قانون تجارت، سفته سندی است که به موجب آن امضاکننده متعهد می‌شود مبلغی را در موعد معین یا عندالمطالبه در وجه حامل یا شخص معین یا به حواله کرد او بپردازد.
شرایط صدور سفته
شرایط صدور این سند تجاری به دو نوع شرایط الزامی و شرایط اختیاری تقسیم می‌شود.
الف- شرایط الزامی
شرایط الزامی صدور این سند تجاری عبارت است از:
1- داشتن مهر یا امضاء صادرکننده؛
2- تاریخ صدور؛
3- مبلغ؛
4- تاریخ پرداخت.
در نظر داشته باشید چنانچه این سند تجاری، مهر یا امضا نداشته باشد هیچ نوع سندی به شمار نمی‌آید؛ نه سند مدنی محسوب می‌شود و نه سند تجاری. در نتیجه اساساً قابلیت مطالبه ندارد. اما در صورت فقدان سه شرط دیگر، سفته صرفاً به عنوان یک سند و طلب مدنی قابل مطالبه است و در نتیجه از مزایای اسناد تجاری برخوردار نخواهد بود.
ب- شرایط اختیاری
شرایط اختیاری صدور این سند تجاری عبارت است از:
1- نام گیرنده: این سند تجاری می‌تواند در وجه شخص معین یا به حواله کرد شخص معین یا در وجه حامل صادر شود؛
2- عنوان: از آنجا که این سند تجاری در قالب فرم چاپی مخصوصی صادر می‌شود که عنوان بر آن درج شده است، نوشتن عنوان در برگه الزامی ندارد.
سقف مبلغ سفته چقدر است؟
بر روی هر برگ این سند تجاری مبلغ مشخصی درج شده است که این مبلغ سقف اعتبار این سند تجاری را نشان می‌دهد. به طور مثال چنانچه روی این سند تجاری شده درج شده باشد: «تا مبلغ ده میلیون ریال» یعنی اعتبار این آن ده میلیون ريال (یک میلیون تومان) است و صادر کننده می‌تواند صرفاً تا سقف این مبلغ، سفته صادرکند. مبلغ چاپ شده روی این سند تجاری را اصطلاحاً «مبلغ اسمی» می‌گویند و قیمت این سند تجاری، به مبلغ اسمی مندرج در آن نیز بستگی دارد.
کاربردهای سفته
به طور کلی، این سند سه کاربرد مهم دارد:
1- وسیله پرداخت؛
2- وسیله کسب اعتبار؛
3- وسیله تضمین اجرای تعهدات.
لازم به ذکر است که سومین راه یعنی تضمین اجرای تعهدات، متداول ترین کاربرد این سند تجاری است.
واخواست سفته
واخواست، اقدام دارنده آن است به منظور مطالبه رسمی و قانونی وجه آن. دارنده یا همان متعهدله، می‌تواند با واخواست، متعهد و ظهرنویس را تحت تعقیب قرار داده و آنان را ملزم به پرداخت مبلغ آن نماید. در واقع واخواست، اعتراض به عدم تأدیه وجه این سند تجاری علیه صادرکننده یا ظهرنویس (شخصی که پشت این سند تجاری را امضا نموده) است.
نحوه واخواست سفته
نحوه واخواست این سند تجاری به این صورت است که دارنده آن ابتدا باید اظهارنامه‌ای برای صادرکننده ارسال کرده و ضمن آن از متعهد، وجه این سند تجاری را به صورت قانونی و رسمی مطالبه کند با قید این عبارت که در صورت عدم پرداخت، اقدام به واخواست می‌نماید.
پس از ارسال اظهارنامه، دو حالت ممکن است واقع شود:
الف- متعهد اقدام به پرداخت وجه این سند تجاری و عمل به تعهد خود عمل می‌نماید؛
ب- متعهد از تأدیه وجه خودداری می‌کند؛ در این حالت دارنده با مراجعه به دایره واخواست دادگستری، اقدام به اعتراض یا همان واخواست می‌کند و پس از تکمیل اوراق واخواست (فرم های آماده‌ای که شامل 4 بخش است و متعهدله باید با دقت بسیار تمام اطلاعات مندرج در آن را تکمیل نماید) در دادگستری، آن را به دفتر دایره واخواست دادگستری تحویل می‌دهد تا بعد از تعیین نوبت، اقدامات لازم نسبت به مطالبه وجه آن انجام گیرد.
لازم به ذکر است که موعد قانونی واخواست ، ظرف ۱۰ روز از تاریخ سررسید و در سفته‌های عندالمطالبه ظرف ده روز از ابلاغ اظهارنامه است.
ظهرنویسی سفته
ظهر نویسی سفته به این معناست که در پشت برگه این سند تجاری مطالبی نوشته شود که بیانگر این موضوع باشد که این سند تجاری به چه منظور صادر شده است. برای مثال به منظور تضمین یا انتقال و یا دادن وکالت به دیگری برای وصول وجه آن. از آنجا که در پشت یا ظهر سفته این مطلب قید می‌شود به آن پشت نویسی گفته می‌شود. ظهر نویسی می‌تواند با اهداف ذیل صورت بگیرد:
1- ظهرنویسی برای انتقال؛
2- ظهرنویسی برای وکالت در وصول؛
3- ظهرنویسی برای تضمین.
لازم به ذکر است که غالباً ظهرنویسی به منظور انتقال صورت می‌گیرد و در صورت شک، باید فرض کرد که به منظور انتقال صادر شده است.
سفته سفید امضا
سفته سفید امضا سفته‌ای است که نام و امضا صادرکننده وجود دارد، اما سایر ارکان آن یعنی تاریخ پرداخت (سررسید)، وجه و نام گیرنده و مبلغ سفید می‌ماند. در حقوق ایران سفته سفید امضا معتبر است و فرض می‌شود که صادرکننده با امضای آن به گیرنده وکالت داده است سفته را تکمیل کند و همچنین این امکان برای دارنده وجود دارد که آن را به فرد دیگری نیز انتقال دهد.
لازم به ذکر است که بر اساس ماده ۶۷۳ قانون مجازات اسلامی، «هر کس از سفید مهر یا سفید امضایی که به او سپرده شده است یا به هر طریق به‌دست آورده، سوء‌استفاده کند، به یک تا سه سال حبس محکوم خواهد شد.»
سفته امانت
هدف از صدور این سند تجاری می‌تواند علاوه بر تعهد به پرداخت وجه معامله، تضمین پرداخت وجه معامله یا یک تعهد دیگر یا حسن انجام کار باشد. برای مثال، شخصی خودرویی را به صورت اقساط، از یک شرکت لیزینگ خریداری کرده و به منظور تضمین پرداخت اقساط آن، چند فقره سفته در وجه شرکت صادر می‌کند یا مستأجر ملک، بابت تضمین تخلیه ملک در زمان اتمام مدت اجاره، در قرارداد یک فقره سفته به موجر داده تا چنانچه در تاریخ مقرر از تخلیه خودداری کرد، موجر حق اقدام قانونی با استناد به این سند تجاری را داشته باشد.
در موارد مذکور این سند تجاری در دست ید دارنده، وصف امانت داشته و دارنده جز در شرایط تعیین شده در قرارداد، حق وصول وجه سفته یا انتقال آن به دیگری را ندارد؛ بنابراین سفته امانت، سفته ای است که به منظور تضمین انجام تعهد (نه وسیله پرداخت)، صادر می‌شود و گیرنده، صرفاً در صورت عدم انجام تعهد و تخلف متعهد، حق انتقال آن را به دیگری یا اقدام قانونی برای وصول آن خواهد داشت. در غیر این صورت چنانچه گیرنده، این شرایط را رعایت نکند جرم خیانت در امانت، واقع شده که مجازات آن، با توجه به قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، به 3 تا 18 ماه حبس تعزیری است.
اثبات امانی بودن سفته
چنانچه صادرکننده سفته ادعا کند که این سند تجاری صادره از سوی وی، امانی بوده و دارنده بر خلاف تعهد فیمابین اقدام به خیانت در امانت کرده، برای مثال وجه آن را مطالبه کرده یا آن را به دیگری انتقال داده باشد، به منظور طرح شکایت با عنوان خیانت در امانت، باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیکی قضایی مراجعه و برای ثبت و ارجاع شکایت خود به دادسرای مربوطه اقدام نماید.
برای اثبات این جرم لازم است که صادرکننده امانی بودن سفته را اثبات کند. اثبات امانی بودن با روش های ذیل ممکن است:
1- با درج عباراتی نظیر بابت امانت، بابت حسن انجام کار یا بابت تضمین قرارداد بر روی خود سفته: اگر در متن این سند تجاری امانی یا تضمینی بودن آن یا عبارت بابت حسن انجام کار درج شده باشد اثبات این موضوع بسیار آسان است. بنابراین راحت ترین راه که از بروز مشکلات بعدی یا انکار گیرنده سفته جلوگیری می‌کند، درج امانی بودن بر روی برگه این سند تجاری است.
2- اثبات امانی بودن با شهادت شهود: چنانچه تضمینی یا امانی بودن این سند تجاری بر روی آن قید نشده باشد، صادرکننده می‌تواند با استناد به هر یک از ادله اثبات دعوی از جمله شهادت شهود، امانی بودن این سند تجاری را ثابت کرده و از پرداخت وجه آن معاف شود.
3- اثبات امانی بودن با قرارداد یا سند جداگانه: در صورتی که در سند یا قرارداد جداگانه‌ای که میان طرفین تنظیم شده به امانی بودن این سند تجاری تصریح شده باشد صادرکننده می‌تواند با ارائه سند یا قراداد مذکور ادعای خود مبنی بر امانی بودن سفته را اثبات کند.
4- اقرار دارنده: یک روش برای اثبات امانی بودن این سند تجاری اقرار خود گیرنده سفته است که این اقرار می‌تواند صریح یا ضمنی کتبی یا شفاهی باشد. البته لازم به ذکر است که درج امانی بودن بر روی این سند تجاری یا برگه دیگر و امضای گیرنده می‌تواند نوعی اقرار محسوب شود.
سفته حسن انجام کار
سفته حسن انجام کار یا ضمانتی یک نوع سفته امانت است که با هدف اجرای عالی و تکمیل کردن یک وظیفه شغلی یا حرفه‌ای صادر می‌شود. این سفته غالباً در روابط استخدامی و کارگر و کارفرما از سوی کارفرما أخذ می‌شود.
هنگام صدور سفته حسن انجام کار به نکات ذیل دقت نمایید:
1- در قسمت تاریخ هیچ تاریخی نوشته نشود. به‌جای تاریخ این عبارت را بنویسید: «سفته بابت حسن انجام کار» و در ادامه روی این سند تجاری شماره و تاریخ قرارداد موجود بین خود را درج کنید؛
2- روی آن نام دریافت‌کننده را بنویسید. این سفته بر خلاف دیگر انواع نباید در وجه حامل صادر شود. اسم کارفرما یا نام شرکت را به شکل دقیق روی این سند تجاری بنویسید؛
3– در قرارداد کاری خود نیز، شماره سفته نوشته شود و توضیح داده شود که کارفرما تحت چه شرایطی می‌تواند آن را به اجرا بگذارد؛
4- حتماً آن را امضا کنید و مبلغ ضمانت را بنویسید. البته در بسیاری از مواقع مبلغ ضمانت مطابق با مبلغ این سند تجاری است؛
5- بهتر است از کارفرمای خود رسید بگیرید و ته برگ سفته را جدا کرده و نزد خود نگه دارید. این ته برگ، رسید محسوب می‌شود. بنابراین چنانچه کارفرما این سند تجاری را عودت نداد یا هر مشکل قانونی دیگری به وجود آمد، از طریق ته برگ می‌توانید اقدام قانونی لازم را انجام دهید؛
6- در قسمت پایین آن، کد ملی، نام و آدرس خود را بنویسید؛
7- بعد از اتمام قرارداد، آن را از کارفرما مسترد کنید؛
8- بعد از تکمیل سفته ضمانت کار، یک کپی از آن تهیه کرده و نزد خود نگه‌دارید؛ اگر کارفرما بعد از اتمام قرارداد این سند تجاری را مسترد نکرد، با استناد به کپی آن می‌توانید نزد مراجع قضایی شکایت کنید.
پرسش و پاسخ مرتبط
آیا امانی یا ضمانتی بودن سفته با شهادت شهود اثبات می‌شود؟
بله با استناد به هر یک از ادله اثبات دعوا از جمله شهادت شهود می‌توان امانی بودن این سند تجاری را اثبات کرد.
آیا در سفته حسن انجام کار یا ضمانتی تاریخ قید می‌شود؟
خیر، در قسمت تاریخ پرداخت نباید تاریخی قید و به جای درج تاریخ عبارت «سفته بابت حسن انجام کار» نوشته می‌شود.
“گروه تولید محتوای تخصصی لاوین– فروغ رضایی وکیل دادگستری”
