هرگاه شخصی قصد طرح دعوا در دادگاه حقوقی را داشته باشد می‌بایست شرایط اقامه دعوا را دارا باشد. شرایط اقامه دعوا عبارت‌اند از نفع، اهلیت و سمت. اگر کسی صلاحیت و شرایط مذکور را نداشته باشد، دعوای او مسموع نیست و شنیده نمی‌شود. در واقع در این موارد دادگاه قرار عدم استماع دعوا صادر می‌کند. لازم به ذکر است، این شرایط باید در زمان طرح دعوا موجود باشد و تا انتهای دعوا نیز باقی بماند. در این نوشتار از سایت گروه حقوقی لاوین به بررسی و توضیح شرایط اقامه دعوا می‌پردازیم.
فهرست مطالب
نفع در طرح دعوا
شخصی که قصد طرح دعوای حقوقی در دادگاه را دارد می‌بایست در دعوا نفع مستقیم و شخصی داشته باشد. نفع نیز باید دارای شرایطی باشد:
1- نفع باید حقوقی و مشروع باشد:
منظور این است که نفع باید در قانون ایران پیش بینی شده باشد. به عنوان مثال اگر آقا و خانمی بدون وجود رابطه زوجیت با یک‌دیگر زندگی کنند. خانم نمی‌تواند از دادگاه تقاضای نفقه نماید. زیرا زندگی مشترک بدون ازدواج موجب تعلق گرفتن نفقه به خانم نمی‌شود. چنین موضوعی در قانون ایران مشروع و قانونی نمی‌باشد و آن را به رسمیت نمی‌شناسد. بنابراین زن در این دعوا دارای نفع قانونی و مشروع نیست.
2- نفع در زمان طرح دعوا به وجود آمده باشد و تا پایان دادرسی باقی بماند:
به طور مثال فرض کنید شما به شخصی بدهکار هستید و سر رسید بدهی شما به او 20 روز دیگر می‌باشد. اما این شخص امروز علیه شما طرح دعوا می‌کند در حالی که هنوز زمان سر رسید طلب او فرا نرسیده است. در این صورت دعوای این شخص علیه شما به دلیل این که در زمان طرح دعوا نفعی برای او موجود نیست و طلب او حال نیست در جلسه دادرسی رد می‌شود.
3- نفع مستقیماً و بدون واسطه به خود شخص برسد:
به عنوان مثال فرض کنید سهامدار شرکت سهامی عام هستید و شخصی به شرکت بدهکار می‌باشد. شما نمی‌توانید به دلیل این که آن شخص بدهی خود را به شرکت نپرداخته است از او شکایت نمایید تا بدهی اش را بپردازد و به دنبال آن دارایی شرکت بیشتر شود و سود و منفعت شما نیز به تبع آن افزایش یابد. این حق برای شما وجود ندارد زیرا شرکت دارای شخصیت حقوقی و مستقل از سهامداران است. بنابراین این شرکت است که به عنوان شخصیت حقوقی می‌تواند علیه آن شخص طرح دعوا نماید نه سهامداران.
اهلیت در طرح دعوا
شخصی که قصد طرح دعوا در دادگاه حقوقی را دارد باید دارای اهلیت باشد. منظور از دارا بودن اهلیت این است که آن شخص:
1- بالغ باشد:مطابق با قانون ایران سن بلوغ برای پسران 15 سال تمام قمری و برای دختران 9 سال تمام قمری است؛
2- عاقل باشد: عاقل کسی است که قوه تعقل دارد و نسبت به پیرامون خود آگاه است و مجنون نیست؛
3-رشید باشد: رشید کسی است که قدرت تحلیل و تشخیص نفع و ضرر خود در امور مالی و انجام معاملات خود را دارد و عقلایی عمل می‌کند. به شخصی که رسید نیست، سفیه می‌گویند. اماره رشد مطابق با قانون ایران 18 سال تمام شمسی است. به عبارت دیگر کسی که به سن 18 سال تمام شمسی نرسیده باشد، رشید محسوب نمی‌شود و نمی‌تواند به تنهایی در دادگاه طرح دعوا نماید. البته کسی که به سن 18 سال تمام شمسی نرسیده است، می‌تواند برای اثبات رشد خود به دادگاه صلح مراجعه نماید.
سمت در طرح دعوا
خواهان برای طرح دعوا باید دارای سمت باشد. چنان چه خود فرد نسبت به موضوع اقدام حقوقی نماید اصیل می‌باشد. در صورتی که اصیل نخواهد یا نتواند نسبت به امور حقوقی خود اقدام نماید می‌تواند شخصی دیگری را برای انجام امور حقوقی خود به عنوان نماینده تعیین کند. نوع نمایندگی باید مطابق با قانون مشخص گردد.
اقدامات و اعمال حقوقی که عموماً نماینده بر عهده دارد دارای شرایط زیر می‌باشد:
الف- به نام شخص دیگر است؛
ب- به حساب شخص دیگر می‌باشد؛
ج- به منظور تأمین اهداف دیگری صورت می‌گیرد؛
د– اختیارات نماینده توسط شخص اصیل تعیین می‌شود.
شایان ذکر است که قائم مقامی همان عنوان نماینگی نمی‌باشد چرا که قائم مقام در واقع جانشین شخص دیگری می‌شود و تمام حقوق و تکالیف آن شخص به قائم مقام منتقل می‌گردد. قائم مقامی بر دو نوع است قائم مقام به صورت عام مانند ورثه متوفی که در تمام امور جانشین فرد متوفی می‌شوند و قائم مقام خاص مانند منتقل الیه که فقط در بعضی امور جانشین فرد می‌شود مثلا در مورد یک ملک مشخص نه در تمام امور.
انواع نمایندگی
سه نوع نمایندگی در قانون جهت طرح دعوا پیش‌بینی شده است:
الف- نمایندگی ناشی از حکم قانون
افراد زیر با حکم قانون می‌توانند به نمایندگی از دیگری طرح دعوا کنند:
1- پدر و جد پدری به نمایندگی از فرزند یا نوه صغیر خود؛
2- وصی که از طرف وصیت‌کننده برای انجام امر وصیت تعیین می‌شود به نمایندگی از شخصی که برای او وصی تعیین شده است.
ب- نمایندگی به انتخاب مقام قضایی
افراد زیر با حکم مقامات قضایی می‌توانند به نمایندگی از دیگری طرح دعوا کنند:
1- قیم به نمایندگی از شخصی که برای او قیم تعیین شده است؛
2- امین غایب مفقودالاثر به نمایندگی از غایب مفقودالاثر؛
3- امین جنین.
ج- نمایندگی ناشی از قرارداد
1- وکیل دادگستری به نمایندگی از موکل؛
2- نمایندگان حقوقی: ادارات، مؤسسات و شرکت‌های دولتی و وابسته به دولت برای انجام هرگونه عمل حقوقی و تعقیب دعاوی مربوط به خود می‌توانند از اداره حقوقی یا کارمندان رسمی خود به عنوان نماینده حقوقی بهره ببرند. نماینده حقوقی یا باید دارای مدرک کارشناسی رشته حقوق و دارای دو سال سابقه کارآموزی در دفاتر حقوقی دستگاه‌های مربوطه باشد و یا دو سال سابقه کار قضایی یا وکالت داشته باشد مشروط بر اینکه از اشتغال به حرفه قضاوت و وکالت نیز محروم نشده باشد. لازم به ذکر است که دارا بودن یکی از دو شرط برای نماینده حقوقی کفایت می‌کند. احراز آن نیز بر عهده بالاترین مقام اجرایی سازمان مربوطه و یا قائم مقام او می‌باشد.
پرسش و پاسخ مرتبط
تفاوت نماینده و قائم مقام در چیست؟
قائم مقام به طور مستقل و به حساب خود عمل می‌کند چرا که خودش اصیل است. اما نماینده به حساب شخص دیگر و برای تأمین نیازها و اهداف او اعمال حقوقی وی را انجام می‌دهد و نه برای خود، مانند اعمال وکیل نسبت به موکل که در راستای اهداف و خواسته‌های موکل خود اقدام به انجام امور او می‌نماید.
شخصی که در زمان طرح دعوا به سن بلوغد نرسیده باشد دعوای او پذیرفته می‌شود؟
خیر دعوای او پذیرفته نمی‌شود. همانطور که گفتیم شرایط طرح دعوا باید در زمان طرح دعوا و تا پایان دادرسی موجود باشد. به دلیل اینکه در زمان طرح دعوا به سن بلوغ نرسیده است دعوای او رد می‌شود.
در صورت رد دعوای شخص محجور در دادگاه چه می‌توان کرد؟
در این صورت قیم شخص محجور می‌تواند همان دعوا را مجدد در دادگاه طرح کند. محجور بودن شخص تنها موجب رد دعوای او در داگاه است نه به معنی این که به طور کلی توانایی قانونی برای طرح دعوا را از دست بدهد. در نتیجه قیم او می‌تواند از جانب وی طرح دعوا نماید.
“گروه تولید محتوای تخصصی لاوین– سمانه جعفرپور”
