هنگامی که شما قصد طرح دعوای حقوقی یا کیفری را دارید، ممکن است این سؤال را داشته باشید که تفاوت دادگاه و دادسرا چیست؟ جهت پاسخ به این سؤالات ابتدا ساختار مراجع قضایی در ایران را به اختصار توضیح خواهیم داد و سپس به ذکر تفاوت دادگاه و دادسرا می‌پردازیم.
فهرست مطالب
انواع مراجع قضایی
مراجع قضایی در ایران به مراجع عمومی، مراجع اختصاصی، دیوان عالی کشور و دادسرا تقسیم می‌شوند.
1- مراجع عمومی قضایی
منظور از مراجع عمومی دادگاه‌هایی هستند که در مرحله نخستین به کلیه دعاوی رسیدگی می‌کنند. این دادگاه‌ها به دادگاه عمومی حقوقی و دادگاه‌های کیفری تقسیم می‌شوند:
الف) دادگاه‌های حقوقی
این دادگاه‌ها به دعاوی حقوقی رسیدگی می‌نمایند. دعوای حقوقی به دعاوی گفته می‌شود وصف مجرمانه ندارد و برای جبران حق تضییع شده یا جبران خسارت یا تعیین و تکلیف موضوعی نزد دادگاه مطرح می‌شوند؛ مانند دعوای طلاق، مهریه، افراز ملک مشاع، ارث، وصیت، تخلیه ملک، خلع ید، الزام به تنظیم سند رسمی و غیره.
مطابق با ماده ۱۰ قانون آیین دادرسی مدنی دادگاه عمومی حقوقی صلاحیت رسیدگی نخستین به تمامی دعاوی حقوقی را دارد مگر در مواردی که قانون مرجع دیگری را جهت رسیدگی تعیین نموده باشد. در خصوص آرای صادره از دادگاه‌های عمومی حقوقی باید این نکته را مد نظر قرار داد که اگر این آرا قابل تجدیدنظر باشند، مرجع تجدیدنظر خواهی، دادگاه تجدیدنظر استانی می‌باشد که دادگاه عمومی حقوقی در حوزه آن واقع شده است و در مواردی که آرای صادره از دادگاه‌های عمومی حقوقی قابل فرجام‌خواهی باشند، مرجع فرجام‌خواهی دیوان عالی کشور می‌باشد.
ب) دادگاه کیفری
این دادگاه‌ها که به دادگاه کیفری یک و دو تقسیم می‌شوند، به دعاوی کیفری رسیدگی می‌نمایند. دعوای کیفری به دعاوی گفته می‌شود که مربوط به جرم و مجازات می‌باشند؛ مانند دعوای سرقت، قتل، اختلاس، کلاهبرداری و غیره.
در خصوص دادگاه‌های کیفری باید این نکته را مد نظر قرار داد که مطابق با ماده ۳۰۱ قانون آیین دادرسی کیفری «دادگاه کیفری دو صلاحیت رسیدگی به کلیه جرائم را دارد، مگر آنچه به موجب قانون در صلاحیت مرجع دیگری باشد» و صلاحیت دادگاه کیفری یک محدود به جرائمی است که در قانون ذکر شده است. مطابق با ماده ۳۰۲ قانون فوق الذکر «به جرائم زیر در دادگاه کیفری یک رسیدگی می‌شود:
الف- جرائم موجب مجازات سلب حیات؛
ب- جرائم موجب حبس ابد؛
پ- جرائم موجب مجازات قطع عضو یا جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی با میزان نصف دیه کامل یا بیش از آن؛
ت- جرائم موجب مجازات تعزیری درجه سه و بالاتر؛
ث- جرائم سیاسی و مطبوعاتی».
2- مراجع اختصاصی قضایی
دادگاه‌های عمومی حقوقی و دادگاه‌های کیفری صلاحیت رسیدگی به تمامی دعاوی حقوقی و کیفری را دارند جز دعاوی که در صلاحیت دادگاه‌های اختصاصی قرار گرفته است. به بیانی دیگر دادگاه‌های اختصاصی تنها صلاحیت رسیدگی به دعاوی را دارند که قانون رسیدگی به آن دعاوی را در صلاحیت آن‌ها قرار داده است. از جمله دادگاه‌های اختصاصی می‌توان به دادگاه خانواده، اطفال و نوجوانان، انقلاب و شورای حل اختلاف اشاره نمود.
برای نمونه دادگاه انقلاب صرفاً صلاحیت رسیدگی به جرائمی را دارد که در ماده ۳۰۳ قانون آیین دادرسی کیفری ذکر شده است. مطابق با این ماده «به جرائم زیر در دادگاه انقلاب رسیدگی می‌شود:
الف – جرائم علیه امنیت داخلی و خارجی، محاربه و افساد فی الارض، بغی، تبانی و اجتماع علیه جمهوری اسلامی ایران یا اقدام مسلحانه یا احراق، تخریب و اتلاف اموال به منظور مقابله با نظام؛
ب – توهین به مقام بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران و مقام رهبری؛
پ- تمام جرائم مربوط به مواد مخدر، روان گردان و پیش سازهای آن و قاچاق اسلحه، مهمات و اقلام و مواد تحت کنترل؛
ت- سایر مواردی که به موجب قوانین خاص در صلاحیت این دادگاه است».
3- دیوان عالی کشور
دیوان عالی کشور نیز از جمله مراجع قضایی محسوب می‌گردد. مطابق با اصل ۱۶۱ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران «دیوان عالی کشور به منظور نظارت بر اجرای صحیح قوانین در محاکم و ایجاد وحدت رویه قضایی و انجام مسئولیت‌هایی که طبق قانون به آن محول می‌شود بر اساس ضوابطی که رئیس قوه قضاییه تعیین می‌کند تشکیل می‌گردد».
دیوان عالی کشور که دارای هیئت عمومی، شعب مختلف و دادسرا است وظایف زیر را بر عهده دارد:
۱. نظارت بر حسن اجرای قوانین؛
۲. ایجاد وجدت رویه ی قضایی؛
۳. حل اختلاف صلاحیت میان دادگاه ها و تعیین مرجع صالح؛
۴. رسیدگی به تخلفات رئیس جمهور.
4- دادسرا
مطابق با ماده ۲۲ قانون آیین دادرسی کیفری «به منظور کشف جرم، تعقیب متهم، انجام تحقیقات، حفظ حقوق عمومی و اقامه دعوای لازم در این مورد، اجرای احکام کیفری، انجام امور حسبی و سایر وظایف قانونی، در حوزه قضائی هر شهرستان و در معیت دادگاه‌های آن حوزه، دادسرای عمومی و انقلاب و همچنین در معیت دادگاه‌های نظامی استان، دادسرای نظامی تشکیل می‌شود». ریاست دادسرا بر عهده دادستان است و که به تعداد لازم معاون، دادیار، بازپرس و کارمند اداری دارد.
تفاوت دادگاه با دادسرا
بر اساس مطالب فوق، مهمترین تفاوت دادگاه و دادسرا در وظایفی است که بر عهده دارند. دادگاه‌ها، اعم از عمومی حقوقی یا کیفری یک و دو، وظیفه رسیدگی به دعاوی حقوقی و کیفری را بر عهده دارند که ممکن است منجر به صدور حکم یا قرار گردد.
این درحالی است که مهمترین وظیفه دادسرا کشف جرم، تعقیب متهم و انجام تحقیقات لازم در خصوص جرائم به وقوع پیوسته می‌باشد. دادسرا به جرائم ارتکابی رسیدگی نمی‌کند و در نتیجه در این مرجع قضایی حکمی صادر نمی‌شود. در واقع دادسرا با انجام تحقیقات لازم در خصوص جرائم ارتکابی و تعقیب متهم، مبادرت به صدور قرار می‌نماید. از جمله قرار‌هایی که دادسرا صادر می‌کند می‌توان به قرار جلب به دادرسی، قرار منع تعقیب، قرار موقوفی تعقیب، قرار ترک تعقیب، قرار بازداشت موقت، قرار تأمین خواسته، قرار کفالت و قرار وثیقه اشاره نمود.
از دیگر تفاوت‌های دادگاه و دادسرا که می‌توان به آن اشاره نمود این است که دادگاه‌های کیفری اعم از کیفری یک و دو، جز در جرائم تعزیری درجه هفت و هشت که به طور مستقیم در دادگاه مطرح می‌شوند، زمانی در خصوص جرمی شروع به رسیدگی می نمایند که دادسرا و در رأس آن دادستان با صدور کیفرخواست یا به صورت شفاهی از دادگاه درخواست رسیدگی به اتهامات متهم را بنماید؛ بنابراین دادگاه‌های کیفری جز در خصوص جرائم تعزیری درجه هفت و هشت نمی‌توانند رأساً رسیدگی به جرمی را آغاز نمایند. این در حالی است که دادسرا و در رأس آن دادستان در موارد زیر تحقیقات لازم رو به عمل می‌آورد و تعقیب را شروع می‌کند:
الف- شکایت شاکی یا مدعی خصوصی؛
ب- اعلام و اخبار ضابطان دادگستری، مقامات رسمی یا اشخاص موثق و مطمئن؛
پ- وقوع جرم مشهود، در برابر دادستان یا بازپرس؛
ت- اظهار و اقرار متهم؛
ث- اطلاع دادستان از وقوع جرم به طرق قانونی دیگر.
مراجعه به دادسرا یا دادگاه
الف- هر گاه شما قصد طرح دعوای حقوقی علیه شخص دیگری را دارید و همچنین در خصوص امور حِسبی باید به دادگاه حقوقی مراجعه نموده و دادخواست خود را از طریق دفتر خدمات الکترونیک قضایی به این مرجع قضایی تقدیم نمایید.
ب- هر گاه شما قصد شکایت و طرح دعوای کیفری علیه شخص دیگری را دارید باید به دادسرا مراجعه نموده و با تنظیم شکوائیه درخواست خود را از طریق دفتر خدمات الکترونیک قضایی به این مرجع قضایی تقدیم دارید.
ج- رسیدگی به جرائم تعزیری درجه هفت و هشت مستقیماً در دادگاه‌های کیفری به عمل می‌آید و الزامی در خصوص رجوع به دادسرا در خصوص این جرائم وجود ندارد.
شایان ذکر است که منظور از جرائم تعزیری درجه ی هفت و هشت جرائمی است که مجازات‌های آن ها به شرح زیر می‌باشد:
درجه هفت: حبس از نود و یک روز تا شش ماه، جزای نقدی بیش از سی میلیون (۳۰/۰۰۰/۰۰۰) ریال تا شصت میلیون (۶۰/۰۰۰/۰۰۰) ریال، شلاق از یازده تا سی ضربه، محرومیت از حقوق اجتماعی تا شش ماه.
درجه هشت: حبس تا سه ماه، جزای نقدی تا سی میلیون (۳۰/۰۰۰/۰۰۰) ریال، شلاق تا ده ضربه.
جمع‌بندی
۱. رسیدگی در دادگاه‌های عمومی حقوقی منوط به درخواست خواهان است که این امر با تقدیم دادخواست به این دادگاه‌ها انجام می‌شود و هر شخصی می‌تواند در مواردی که خود را ذی‌نفع تلقی می کند یا در خصوص امور حِسبی از دادگاه درخواست رسیدگی و تصمیم گیری نماید؛
۲. رسیدگی در دادگاه‌های کیفری یک و دو، جز در خصوص جرائم تعزیری درجه هفت و هشت، منوط به درخواست دادسرا و در رأس آن دادستان است که با صدور کیفرخواست یا ادعای شفاهی دادستان به عمل می آید؛
۳. وظیفه دادسرا کشف جرم، تعقیب متهم و انجام تحقیقات لازم در خصوص جرائم ارتکابی است و وظیفه رسیدگی و صدور حکم را بر عهده ندارد.
پرسش و پاسخ مرتبط
دادسرا چه وظایفی بر عهده دارد؟
کشف جرم، تعقیب متهم، انجام تحقیقات، حفظ حقوق عمومی و اقامه دعوای لازم در این مورد، اجرای احکام کیفری، انجام امور حسبی و سایر وظایف قانونی، از جمله وظایف دادسرا می‌باشد.
دادگاه و دادسرا چه تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند؟
مهمترین تفاوت دادگاه و دادسرا در وظایفی است که بر عهده دارند. دادگاه‌ها، اعم از عمومی حقوقی یا کیفری یک و دو، وظیفه رسیدگی به دعاوی حقوقی و کیفری را بر عهده دارند که ممکن است منجر به صدور حکم یا قرار گردد. این درحالی است که مهمترین وظیفه‌ی دادسرا کشف جرم، تعقیب متهم و انجام تحقیقات لازم در خصوص جرائم می‌باشد.
“گروه تولید محتوای تخصصی لاوین– سجاد اسفندیاری”
