همه ما گاهی اوقات با خبرهایی درباره جرایم و پرونده‌های قضایی روبرو می‌شویم. وقتی می‌شنویم که کسی به دادگاه احضار شده یا محکوم شده است، ممکن است کنجکاو شویم بدانیم که این روند چگونه پیش می‌رود. آیین دادرسی کیفری، در واقع مجموعه‌ای از قوانین و مقرراتی است که تعیین می‌کند چگونه باید به جرایم رسیدگی شود.
در این نوشتار از سایت گروه حقوقی لاوین به ارائه تعریفی از آیین دادرسی کیفری می‌پردازیم و اصول حاکم بر آن را بیان می‌کنیم. توصیه می‌شود چنانچه در این خصوص نیاز به دریافت مشاوره حقوقی از وکیل کیفری دارید بر روی آیکون مناسب در زیر کلیک نمایید.
فهرست مطالب
آیین دادرسی کیفری چیست؟
مطابق با ماده یک قانون آیین دادرسی کیفری، آیین دادرسی کیفری مجموعه مقررات و قواعدی است که برای کشف جرم، تعقیب متهم، تحقیقات مقدماتی، میانجیگری، صلح میان طرفین، نحوه رسیدگی، صدور رأی، طرق اعتراض به آراء، اجرای آراء، تعیین وظایف و اختیارات مقامات قضایی و ضابطان دادگستری و رعایت حقوق متهم، بزه‌دیده و جامعه وضع می‌شود.
اصول حاکم بر آیین دادرسی کیفری
فصل اول قانون آیین دادرسی کیفری به بیان اصول حاکم بر فرایند دادرسی کیفری پرداخته است است که در ادامه به بررسی هر یک می‌پردازیم. این اصول عبارت اند از:
الف- قانونی بودن فرایند دادرسی کیفری
فرایند دادرسی کیفری می‌بایست مستند به قانون باشد و حقوق طرفین دعوا را تضمین نماید. اصل 166 قانون اساسی در این خصوص مقرر نموده است که «احکام دادگاه‌ها باید مستدل و مستند به مواد قانون و اصولی باشد که بر اساس آن حکم صادر شده است.»
ماده 12 قانون مجازات اسلامی است در این خصوص بیان می‌دارد:
«حکم به مجازات یا اقدام تأمینی و تربیتی و اجرای آنها باید از طریق دادگاه صالح، به موجب قانون و با رعایت شرایط و کیفیات مقرر در آن باشد.»
همچنین در ادامه ماده 13 قانون مجازت اسلامی چنین مقرر نموده است:
«حکم به مجازات یا اقدام تأمینی و تربیتی و اجرای آنها حسب مورد نباید از میزان و کیفیتی که در قانون یا حکم دادگاه مشخص شده است تجاوز کند و هرگونه صدمه و خسارتی که از این جهت حاصل شود، در صورتی که از روی عمد یا تقصیر باشد حسب مورد موجب مسؤلیت کیفری و مدنی است و در غیر این صورت، خسارت از بیت‌المال جبران می شود.»
ب- تساوی طرفین
مطابق با ماده 2 قانون آیین دادرسی کیفری دادرسی کیفری باید مستند به قانون باشد، حقوق طرفین دعوی را تضمین کند و قواعد آن نسبت به اشخاصی که در شرایط مساوی به سبب ارتکاب جرایم مشابه تحت تعقیب قرار می‌گیرند، به صورت یکسان اعمال شود.
ج- استقلال مقام قضایی
مقام قضایی می‌بایست به دور از هرگونه اجبار و تحمیل و در کمال استقلال نسبت به اتهام انتسابی به متهم رسیدگی نموده و تصمیم گیری نماید.
د- بی طرفی مقام قضایی
ضروریست که مقام قضایی بی‌طرفانه و بدون هرگونه جانب داری به پرونده رسیدگی نماید و تصمیم مقتضی اتخاذ نماید.
ه- تسریع در رسیدگی
مراجع قضایی موظفند در کوتاه‌ترین مهلت ممکن به پرونده کیفری رسیدگی نموده و تصمیم مقتضی اتخاذ نمایند و از هر اقدامی که منجر به اختلال و طولانی شدن فرایند دادرسی کیفری می‌شود جلوگیری کنند. تسریع در فرآیند دادرسی کیفری از زمان کشف جرم تا خاتمه رسیدگی کیفری باید رعایت گردد. در مواد دیگر نیز مقنن به صورت ضمنی به ضرورت سریع بودن رسیدگی اشاره نموده است.
و- برائت
اصل برائت است و هیچ کس از نظر قانون مجرم شناخته نمی شود مگر اینکه جرم او در دادگاه صالح ثابت گردد. اصل برائت تأکید بر حفاظت اطلاعات و احترام به حریم محرمانه افراد دارد. هر فردی حق دارد که از اطلاعات شخصی و امور محرمانه‌‌‌ای که مربوط به او است محافظت شود و بدون موافقت او، این اطلاعات نزد دیگران فاش نشود.
بنابراین هرگونه اقدامات محدود کننده، سالب آزادی و ورود به حریم خصوصی افراد بدون حکم قانونی و با رعایت مقررات و تحت نظارت مقام قضایی مجاز نبوده و در صورت اعمال می‌بایست به نحوی باشد که موجب ورود آسیب به حیقیت و کرامت اشخاص نشود.
ز- آگاهی افراد از حقوق خویش
نه تنها متهم بلکه شاکی، شاهد و سایر افراد ذی مرتبط در فرایند دادرسی کیفری باید از حقوق خود آگاه شوند و از فرایند دادرسی مطلع گردند.
ح- لزوم رعایت حقوق شهروندی
مطابق با قانون نه تنها کلیه محاکم عمومی، انقلاب و نظامی، دادسراها و ظابطان قوه قضاییه ملزم به رعایت قانون احترام به آزادی‌های مشروع و حفظ حقوق شهروندی می‌باشند بلکه سایر اشخاصی که در فرایند دادرسی مداخله دارند همچون وکلا و کارشناسان نیز ملزم به رعایت این قانون می‌باشند.
ماده 7 قانون آیین دادرسی کیفری در این خصوص بیان می‌دارد که در تمام مراحل دادرسی کیفری، رعایت حقوق شهروندی مقرر در قانون احترام به آزادی‌های مشروع و حفظ حقوق شهروندی مصوب ۱۵ /۲ /۱۳۸۳ از سوی تمام مقامات قضایی، ضابطان دادگستری و سایر اشخاصی که در فرآیند دادرسی مداخله دارند، الزامی است.
ط- حق دسترسی به وکیل
مطابق با ماده 5 قانون آین دادرسی کیفری متهم باید در اسرع وقت، از موضوع و ادله اتهام انتسابی آگاه و از حق دسترسی به وکیل و سایر حقوق دفاعی مذکور در این قانون بهره‌مند شود.
تفاوت آیین دادرسی کیفری و آیین دادرسی مدنی
جهات تفاوت آیین دادرسی کیفری و آیین دادرسی مدنی از قرار ذیل است:
الف- موضوع: موضوع آیین دادرسی کیفری و آیین دادرسی مدنی متفاوت است. قوانین مربوط به آیین دادرسی مدنی با محوریت امور حقوقی اکثراً موضوعات مالی را دربردارد؛ اما در آیین دادرسی کیفری موضوعات عام تر هستند؛ مانند کلاهبرداری، سرقت، چک، زنا و غیره.
ب- اصحاب دعوا: در آیین دادرسی مدنی اصحاب دعوا عبارت‌اند از خواهان و خوانده. این در حالی است که در آیین دادرسی کیفری اصحاب دعوا عبارت‌اند از دادستان و متهم.
ج- ادله اثبات: در آیین دادرسی مدنی قاضی با توجه به ادله پیوست شده به دادخواست به دعوای مطروحه رسیدگی و بر اساس همان ادله رأی صادر می‌کند؛ در حالی که در آیین دادرسی کیفری قضات مکلفند حتی در صورت فقدان دلیل هم در جهت کشف حقیقت گام بردارند.
د- هدف: هدف آیین دادرسی کیفری عبارت است از تأمین منافع اجتماع در رابطه با لطمه و صدمه‌ای که به واسطه وقوع جرم به آن وارد گردیده است و حفظ حقوق و آزادی‌های افراد هم زمان با دفاع از منافع اجتماع. این در حالی است که هدف آیین دادرسی مدنی، تنها ارائه طریق و حل اختلاف دعاوی مدنی می‌باشد.
پرسش و پاسخ مرتبط
تفاوت آیین دادرسی کیفری و مدنی در چیست؟
جهات تفاوت آیین دادرسی کیفری و آیین دادرسی مدنی از قرار ذیل است:
1- موضوع؛ 2- اصحاب دعوا؛ 3- ادله اثبات؛ 4- هدف.
اصول حاکم بر آیین دادرسی کیفری چیست؟
1- قانونی بودن فرایند دادرسی کیفری؛ 2- تساوی طرفین؛ 3- استقلال مقام قضایی؛ 4- بی طرفی مقام قضایی؛ 5- تسریع در رسیدگی؛ 6- برائت؛ 7- آگاهی افراد از حقوق خویش؛ 8- لزوم رعایت حقوق شهروندی؛ 9- حق دسترسی به وکیل.
“گروه تولید محتوای تخصصی لاوین– سمانه جعفرپور”
