4 روش وصول چک

به دلیل شرایط نا بسامان اقتصادی حاکم بر جامعه و همچنین افزایش روزافزون معاملات با چک، حجم چک های برگشتی و بلامحل رو به فزونی است. از این رو در این نوشتار از سایت گروه حقوقی لاوین 4 روش وصول چک و مقررات و شرایط حاکم بر آن را بیان می کنیم. هر یک از این روش‌ها دارای مزایا و معایبی می‌باشند. بنابراین جهت وصول چک برگشتی لازم است با وکیل پایه یک دادگستری متخصص مشورت نمایید. خوانش نوشتار حاضر به تمامی افراد توصیه می‌گردد.

شروع مشاوره حقوقی آنلاین

مشاوره تلفنی

درخواست وکیل

نصب اپلیکیشن حقوقی لاوین

کافه بازار

مایکت

وب اپلیکیشن

دانلود مستقیم

ثبت نام وکلا

وصول چک از طریق دعوای حقوقی

نخستین روش از 4 روش وصول چک، وصول چک از طریق دعوای حقوقی است. چک یک سند تجاری محسوب می‌شود. اما برای اینکه بتوان به عنوان یک سند تجاری وجه آن را مطالبه کنیم و از مزایای سند تجاری از جمله مسئولیت تضامنی، تأمین خواسته بدون پرداخت خسارت احتمالی و اصل استقلال امضاها استفاده کنیم لازم است که مهلت‌های مقرر در قانون را برای دریافت گواهی عدم پرداخت (برگشت زدن چک) و طرح دعوا رعایت کنیم.

مزیت مطالبه وجه چک از طریق طرح دعوای حقوقی علاوه بر موارد فوق الذکر این است که می‌توان همزمان ضمن یک دادخواست، علاوه بر اصل مبلغ چک، خسارت تأخیر تأدیه چک را نیز مطالبه کرد.

البته این روش ایراداتی هم دارد و آن پروسه طولانی رسیدگی در دادگاه و تحمیل خسارات دادرسی بر اقامه کننده دعوا است!

1- مرور زمان طرح دعوای وصول چک

مرور زمان دعوای چک بر حسب اینکه چک توسط چه شخصی و برای چه موضوعی صادر شده باشد متفاوت است:

الف- چنانچه چکی در جریان روابط تجاری یعنی در امور تجاری میان طرفین ردّ و بدل شده باشد مهلت زمان طرح دعوا 5 سال است و مبدأ این 5 سال از تاریخ اعتراض (چنانچه اعتراض شده باشد) یا انقضای مدت اعتراض یا از تاریخ آخرین اقدام قضایی است. در صورتی که شخص مدیون به طور رسمی اقرار به بدهکار بودن خود کرده باشد، مبدأ 5 سال از تاریخ اقرار رسمی به دین است.

چکی که در جریان روابط تجاری یا از طرف تجار صادر می‌شود، پس از 5 سال صرفاً به عنوان یک سند مدنی قلمداد می‌شود. در این صورت دارنده چک فقط به سبب استفاده بلاجهت می‌تواند وجه چک را از صادر کننده آن مطالبه کند. لازم به ذکر است، از آنجا که چک پس از 5 سال وصف سند تجاری را از دست داده است، دارنده چک از مزایای سند تجاری نیز محروم می‌گردد.

به طور مثال اگر دارنده چک وجه چک را بعد از انقضای 5 سال مطالبه کند و علاوه بر وجه چک درخواست تأمین خواسته (توقیف اموال خوانده) را نیز داشته باشد، می‌بایست خسارت احتمالی را به صندوق دادگستری واریز کند تا اگر از توقیف اموال، خسارتی به ناحق به خوانده وارد شود ،از محل آن جبران شود.

لازم به ذکر است که مرور زمان 5 ساله صرفاً برای مسئول اصلی چک یعنی صادرکنند و ضامن اوست.

ب- چنانچه چکی در مراودات عادی و از سوی سایر اشخاص صادر شده باشد، فاقد مرور زمان طرح دعوا می‌باشد. یعنی دارنده چک هر زمان می تواند اقدام به طرح دعوای حقوقی کند.

2- دادگاه صالح دعوای حقوقی وصول چک

همان طور که گفته شد، نخستین روش از 4 روش وصول چک، وصول چک از طریق دعوای حقوقی است. در این خصوص تشخیص دادگاه صالح از اهمیت فراوانی برخوردار است. مطابق بند یک ماده 12 قانون جدید شوراهای حل اختلاف مصوب سال 1402چنانچه وجه چک تا یک میلیارد ریال باشد مطالبه آن در صلاحیت دادگاه صلح و چنانچه بیش از این مبلغ باشد، رسیدگی به موضوع در صلاحیت دادگاه عمومی حقوقی می باشد.

از نظر صلاحیت محلی نیز حسب مورد دادگاه صلح یا دادگاه عمومی حقوقی محل اقامت خوانده (مطابق قاعده عام صلاحیت محلی) یا به استناد رأی وحدت رویه شماره 688 مورخ 1358/03/23 با انتخاب دارنده در یکی از دادگاه های محل صدور چک، محل انجام تعهد (محل تأدیه) یا محل استقرار بانک محال علیه قابل طرح و رسیدگی است.

در نظر داشته باشید در حال حاضر دادگاه صلح تشکیل نشده است و در صورتی که وجه چک تا 200 میلیون ریال باشد مطالبه آن در صلاحیت شورای حل اختلاف است.

وصول چک از طریق شکایت و دعوای کیفری

دومین روش از 4 روش وصول چک، وصول چک از طریق دعوای کیفری است. در واقع صدور چک بلامحل یک عمل مجرمانه است و دارنده می‌تواند از طریق محاکم کیفری اقدام به طرح دعوا علیه صادرکننده نماید و علاوه بر وصول وجه چک، تعقیب و مجازات صادرکننده چک را نیز تقاضا نماید. این جرم یکی از جرایم قابل گذشت است یعنی بدون شکایت دارنده قابل تعقیب نیست. بنابراین اگرقصد دارید که صادرکننده چک بلامحل علاوه بر پرداخت وجه چک، به مجازات چک بلامحل نیز محکوم گردد، باید از این طریق اقدام نمایید.

1- مرور زمان شکایت چک بلامحل

به منظور شکایت کیفری علیه صادرکننده چک بلامحل، دارنده می‌بایست ظرف 6 ماه از تاریخ صدور چک اقدام به اخذ گواهی عدم پرداخت از بانک و ظرف 6 ماه از تاریخ گواهی عدم پرداخت نیز شکواییه مربوط را به مرجع قضایی تقدیم کند؛ در غیر این صورت حق شکایت کیفری وی ساقط می‌شود.

همچنین در صورتی که دارنده بعد از اخذ گواهی عدم پرداخت و برگشت زدن چک، چک را به شخص دیگری انتقال دهد، انتقال گیرنده حق شکایت کیفری ندارد. برای تشخیص اینکه چه کسی اولین بار برای وصول وجه چک به بانک مراجعه کرده، بانک ها به محض مراجعه دارنده چک هویت کامل و دقیق او را در پشت چک با ذکر تاریخ قید می‌کنند. بنابراین کسی که چک پس از برگشت از بانک به وی منتقل شده حق شکایت کیفری نخواهد داشت مگر آنکه انتقال قهری یعنی از طریق ارث باشد.

توجه داشته باشید چنانچه دارنده چک بخواهد چک را به وسیله شخص دیگری به نمایندگی از طرف خود وصول کند و حق شکایت کیفری او در صورت بی محل بودن چک محفوظ باشد، باید هویت و نشانی خود را با تصریح نمایندگی شخص مذکور در ظهر چک قید کند؛ در این صورت بانک گواهی عدم پرداخت را به نام صاحب چک صادر می‌کند و حق شکایت کیفری او محفوظ خواهد بود.

2- چک هایی که قابل تعقیب کیفری نیستند

هر چند طرح دعوای کیفری یکی از 4 روش وصول چک است اما برخی از چک ها به موجب قانون وصف کیفری ندارند؛ یعنی نمی‌توان صادرکننده را از طریق شکایت و طرح دعوای کیفری تعقیب کرد. چک های ذیل قانوناً وصف کیفری ندارند:

1- در صورتی که ثابت شود چک سفید امضاء بوده است؛

2- هرگاه در متن چک وصول وجه آن منوط به تحقق شرطی شده باشد؛

3- هرگاه در متن چک قید شده باشد که چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی است؛

4- هرگاه بدون قید در متن چک ثابت شود که وصول وجه آن منوط به تحقیق شرطی بوده یا چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی است؛

5- در صورتی که ثابت شود چک بدون تاریخ صادر شده و یا تاریخ واقعی صدور چک مقدم بر تاریخ مندرج در متن چک باشد.

3- دادگاه صالح دعوای کیفری مطالبه چک

در روش وصول چک از طریق اقامه دعوای کیفری به عنوان یکی از 4 روش وصول چک نیز تعیین دادگاه صالح دارای اهمیت شایانی است. بنابراین شکواییه مربوط به چک بلامحل جهت طرح دعوای کیفری را باید به دادسرای محل صدور گواهی عدم پرداخت به عنوان محل وقوع جرم تقدیم نمود. به طور مثال اگر بانک محال علیه در شهرستان اراک باشد، شکواییه باید به دادسرای شهرستان اراک تقدیم شود.

وصول چک از طریق اجرای ثبت

سومین روش از 4 روش وصول چک، وصول چک از طریق اجرای ثبت است. در واقع وجه چک برگشتی را می‌توان از طریق دایره اجرای اداره ثبت نیز مطالبه نمود؛ چرا که چک در حکم اسناد لازم الاجرا است. بنابراین دارنده چک برای وصول وجه آن علاوه بر دادگاه، می‌تواند از طریق مرجع ثبت نیز اقدام کند.

اداره ثبت در ابتدا باید مطابقت امضای صادرکننده را با نمونه امضای او در بانک احراز و گواهی و سپس اقدام به صدور اجراییه کند. مرجع ثبت شخصی را به عنوان دارنده قانونی چک می‌شناسد که چک به نام او صادر یا به نام او پشت نویسی شده باشد و یا حامل چک یا قائم مقام قانونی آن‌ها باشد. البته در نظر داشته باشیم که چک در وجه حامل در خصوص چک های صیادی با توجه به قانون صدور چک در حال حاضر منتفی گشته است.

برای اینکه بتوان وجه چک را از طریق اجرای ثبت به عنوان یکی از 4 روش وصول چک مطالبه کرد باید به نکات ذیل توجه داشته باشید:

1- اجرای ثبت، اجراییه چک را صرفاً علیه صادرکننده و اگر به نمایندگی صادر شده، علیه او و نماینده متضامناً صادر می‌کند. بنابراین اگر قصد دارید وجه چک را از ضامن یا ظهرنویس اخذ کنید باید از طریق محاکم اقدام نمایید؛

2- برای صدور اجراییه باید اصل چک، اصل گواهی عدم پرداخت و گواهی مطابقت امضا را که بانک صادر کرده همراه داشته باشید.

3- اگر چک شما وعده دار است، صرفاً پس از سررسید می‌توانید وجه آن را مطالبه کنید؛

4- اگر چک مشروط به تحقق شرطی است، مطالبه آن از طریق اجرای ثبت امکان پذیر نیست؛ زیرا مطابق آیین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی و لازم الاجرا، اجراییه صرفاً نسبت به موضوعاتی صادر می‌شود که منجزاً در سند قید شده باشد و بدون احتیاج به رسیدگی قضایی قابلیت اجرائی داشته باشد. چک مشروط نیاز به رسیدگی در دادگاه دارد تا احراز شود که آیا شرط مندرج در آن تحقق یافته است یا خیر؛

5- اجراییه اداره ثبت صرفاً برای مبلغ اصلی چک صادر می شود. برای مطالبه خسارت تأخیر تأدیه و سایر خسارات مانند خسارات دادرسی و حق الوکاله وکیل، باید اقدام به طرح دعوای مستقل در دادگاه نمایید.

در نظر داشته باشیم که می‌توان همزمان با اجراییه ثبت، شکایت کیفری نیز طرح کرد مگر اینکه دستوری از مقامات قضایی صادر شود. ولی طرح همزمان دعوای حقوقی علیه صادرکننده در دادگاه برای وصول وجه امکان پذیر نیست زیرا نمی‌توان یک خسارت دو بار دریافت کرد.

وصول چک از طریق اجراییه دادگاه

چهارمین روش از 4 روش وصول چک، وصول چک از طریق اجراییه دادگاه است. در واقع علاوه بر اجراییه از طریق اداره ثبت، در قانون جدید صدور چک، دارنده می‌تواند وجه چک را به طور مستقیم از دادگاه مطالبه کند و در این حالت مستقیماً بدون نیاز به صدور حکم، اجراییه صادر می شود.

در این روش به عنوان یکی از 4 روش وصول چک، دارنده با ارائه گواهی عدم پرداخت به دادگاه صالح می‌تواند درخواست صدور اجراییه نسبت به مبلغ چک و حق الوکاله وکیل نماید. لکن همانند اجرای ثبت، در این روش نیز خسارات دادرسی و خسارت تأخیر تأدیه قابل مطالبه نیست و دارنده برای مطالبه این خسارات چاره ای جز طرح دعوا در دادگاه ندارد.

پس از صدور اجراییه، صادرکننده مکلف است ظرف مدت ده روز از تاریخ ابلاغ آن، بدهی خود را بپردازد یا با موافقت دارنده چک ترتیبی برای پرداخت آن بدهد یا مالی معرفی کند که اجرای حکم را میسر کند؛ در غیر این صورت حسب درخواست دارنده، اجرای احکام دادگستری اجرائیه را طبق «قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب 23 /3 /1394» به موقع اجراء گذاشته و نسبت به استیفای مبالغ مذکور از اموال صادرکننده اقدام می‌نماید.

اگر قصد دارید این روش را برای مطالبه وجه چک خود انتخاب کنید حتما به نکات ذیل توجه داشته باشید:

1- باید گواهی عدم پرداخت را ضمیمه مدارک کنید؛

2- گواهی عدم پرداخت مذکور به سبب اعلام مفقودیت چک توسط صادرکننده یا اعلام این موضوع که چک از طریق جرایمی نظیر سرقت، خیانت در امانت،کلاهبرداری و غیره تحصیل شده است، صادر نشده باشد؛

3- در متن چک به مشروط بودن چک تصریح نشده باشد؛

4- در متن چک قید نشده باشد که چک بابت ضمانت است؛

5- اجراییه دادگاه صرفاً علیه صادرکننده چک و اگر به نمایندگی صادر شده، علیه نماینده متضامناً صادر می‌شود. بنابراین همانند اجراییه ثبت، صدور اجراییه مستقیم علیه ضامن یا ظهرنویسان امکان پذیر نیست.

در نظر داشته باشید که چنانچه چک مشروط یا بابت ضمانت صادر و این موضوع در متن چک تصریح شده باشد و یا چنانچه گفته شد علت گواهی عدم پرداخت، مفقودیت چک در اثر جرم باشد، از آنجا که ادعاهای مذکور مستلزم رسیدگی و اثبات در دادگاه است، بدون طرح دعوا و رسیدگی و صدور حکم قطعی، نمی‌توان نسبت به آن اجراییه صادر کرد.

اگر صادرکننده یا قائم مقام قانونی او دعاوی مانند مشروط یا بابت تضمین بودن چک یا تحصیل چک از طریق کلاهبرداری یا خیانت در امانت یا دیگر جرائم در مراجع قضائی اقامه کند، اقامه دعوی مانع از جریان عملیات اجرای چک نخواهد شد مگر در مواردی که مرجع قضایی ظن قوی پیدا کند یا از اجرای سند مذکور ضرر جبران ناپذیر وارد شود که در این صورت با أخذ تأمین مناسب ، قرار توقف عملیات اجرائی صادر می نماید.

اما در صورتی که دلیل ارائه شده مستند به سند رسمی باشد یا اینکه صادرکننده یا قائم مقام قانونی مدعی مفقود شدن چک بوده و مرجع قضائی دلایل ارائه شده را قابل قبول بداند، عملیات اجرائی بدون اخذ تأمین متوقف خواهد شد. به دعاوی مذکور خارج از نوبت رسیدگی می‌شود.

شایان ذکر است، صدور اجراییه برای مطالبه وجه چک بدون نیاز به حکم دادگاه، همانند مطالبه چک از طریق طرح دعوی در محاکم حقوقی، در صلاحیت دادگاه محل وقوع عقد یا قرارداد، محل صدور چک یا محل استقرار بانک محال‌علیه یا محل اقامت خوانده (صادر کننده) به انتخاب دارنده می‌باشد.

پرسش و پاسخ مرتبط

“گروه تولید محتوای تخصصی لاوین– فروغ رضایی وکیل پایه یک دادگستری”